Het water blijft te diep tussen Malawi en Tanzania

Sinds 2012 worden de eerste stappen gezet naar een oplossing voor het vijftigjarig dispuut om het Nyassameer tussen Tanzania en Malawi. Zondag 14 juli hield de president van Malawi een persconferentie na haar vergadering met twee voormalige Afrikaanse presidenten, Joachim Chissano van Mozambique en Thabo Mbeki van Zuid-Afrika. Deze twee vertegenwoordigen het 38-koppige Afrikaanse Forum van Voormalige Staats- en Regeringsleiders dat in het dispuut bemiddelt. De Malawische overheid hoopt dat een gas- of olievondst in of rond het meer de toekomst van het arme, kleine land in het oosten van Afrika danig kan veranderen.

Een definitieve beslissing nodig

‘De Malawische overheid is niet bereid een tussentijdse overeenkomst te sluiten over natuurlijke grondstoffen of Tanzania’s gebruik van het meer te aanvaarden voordat de soevereiniteitskwestie beslecht is’, zegt Joyce Banda op de persconferentie. De overheid wil een definitieve overeenkomst tegen 30 september. ‘Malawi verwacht van het Afrikaanse Forum dat ze het vinden van een overeenkomst tussen de twee partijen vergemakkelijkt. Als er tegen dan geen akkoord wordt bereikt, zou het Afrikaanse Forum ons moeten aanraden de zaak voor het Internationaal Gerechtshof te brengen’, voegt ze hier aan toe.

President Banda was ook bezorgd over de recente provocatieve uitspraken van Tanzania om boten uit te zetten op het meer. ‘Het Afrikaanse Forum moet aandringen dat Tanzania stopt met zo’n uitspraken te doen. Alleen zo kan een opgehitste reactie onder de Malawische bevolking vermeden worden,’ stelde ze. Voormalige president van Mozambique Chissano vermeldde dat zijn team de bezorgdheden van Malawi aan Tanzania zal voorleggen en belooft een oplossing te zoeken binnen de drie maanden.

De oorzaak

Het Nyassameer, in Malawi gekend als Lake Malawi, is Afrika’s derde grootste meer. Beide landen maken aanspraak op het noordoosten ervan. Volgens Tanzania loopt de internationale grens door het midden van het meer. Malawi is er dan weer van overtuigd dat het gehele meer, behalve het zuidelijke deel dat wordt gedeeld met Mozambique, tot Malawisch grondgebied behoort.

Het grensdispuut gaat terug tot de kolonisering van Afrika. Malawi was een Britse kolonie. Tanzania (toen Tanganyka) werd eerst gekoloniseerd door Duitsland en viel vervolgens onder Brits bewind. Groot-Brittannië plaatste het meer onder de Malawische administratie. Toen de landen onafhankelijk werden verklaard, werd besloten de grenzen niet ter discussie te stellen. ‘Historisch gezien behoort het meer ons toe’, zegt mensenrechtenactivist Billy Mayaya. ‘Het noorden van het meer behoort volledig tot Malawi toe, zoals dat in 1963 werd overeengekomen met de voormalige presidenten van Tanzania Julius Nyerere en Benjamin Mkapa’, legt Joyce Banda uit.

De inzet

Het grensgeschil dat vijftig jaar lang slechts een miniem probleem was, heeft sinds 2011 een reële inzet gekregen. In 2011 keurde Malawi een vergunning goed aan het Britse Surestream Petroleum om naar olie en gas te zoeken in het meer. Deze exploraties werden uitgesteld naar aanleiding van de verzuurde relaties met Tanzania. Tanzania kan reeds rekenen op petroleuminkomsten na een belangrijke vondst van een gasveld door het Noorse Staoil en het Amerikaanse ExxonMobil.

De kans is gering dat het geschil in een gewapend conflict eindigt. Een overeenkomst over de grondstoffen die er ontdekt kunnen worden, is waarschijnlijker. ‘Afwijken van het diplomatieke pad is geen oplossing’, benadrukt Tanzaniaanse minister van Buitenlandse Zaken Bernard Membe. In 2012 wezen de twee landen erop dat ze klaar waren voor een internationale bemiddeling. Het Afrikaanse Forum nam deze rol op zich. Malawi trok zich in oktober datzelfde jaar terug uit de gesprekken en beschuldigde Tanzania ervan de Malawische vissers te intimideren. Deze aanklacht werd door Tanzania ontkend. Malawi keerde dit jaar terug naar de onderhandelingstafel.

Voor Malawi, waar ondervoeding en aids de bevolking teisteren, is het Nyassameer een zaak van nationale trots geworden. ‘Tanzania heeft al verscheidene meren, een haven en een kust: het land heeft nu al meer waterbronnen dan Malawi. Het moet het meer voor ons laten,’ pleit Billy Mayaya.