Biopiraterij zet inheemse groepen in de kou

Eerder al begonnen onderzoekers van het Federale Instituut voor Technologie (ETH) in Zurich, die in 1998 een overeenkomst sloten met de Venezolaanse overheid, met veldwerk onder Yanomami-gemeenschappen in de uiterste zuiden van Venezuela.

Ze bestudeerden en verzamelden medicinale planten van de Yanomami, een volk uit de Amazonejungle, en leerden van hen hoe ze met deze planten moesten omgaan.   

"Landen in deze regio zijn erg kwetsbaar voor biopiraterij, er is praktisch sprake van een invasie van internationale farmaceutische bedrijven", zegt Julio César Centeno, een bosbouwspecialist aan de Universiteit van Los Andes in Venezuela. "Ze ontwijken internationale overeenkomsten en profiteren van de zwakke controle op het gebied van biodiversiteit."

Inkomsten delen

De continue pogingen om deze kwesties in de Andes- en Amazoneregio voor het voetlicht te brengen, hebben geleid tot bewustwording en bijvoorbeeld de aanname van het Nagoya-protocol vorig jaar oktober, zegt María Elisa Febres, advocaat bij milieuorganisatie Vitales.
 
Het protocol, dat werd aangenomen in de Japanse stad Nagoya, richt zich op het delen van de inkomsten die de farmaceutische en cosmetische industrie haalt uit gebruik van bronnen in gebieden waar inheemse bevolkingsgroepen leven.

Vitales heeft de zaak over Taxol, de commerciële naam waaronder het New Yorkse bedrijf Bristol Myers Squibb Paclitaxel geregistreerd heeft, gedocumenteerd. Taxol wordt gebruikt bij chemotherapie bij de behandeling van diverse typen kanker. Het middel zou ook nuttig kunnen zijn bij de behandeling van psoriasis, congeniale polycystische nierziekten, multiple sclerosis en de ziekte van Alzheimer.

In 2000 al verkocht Bristol jaarlijks voor 1,6 miljard dollar aan Taxol. In 2003 werd het medicijn door een miljoen mensen gebruikt.

Goedkoper

Parclitaxel werd oorspronkelijk alleen gewonnen uit de schors van de Taxus brevifolia, die voorkomt aan de noordwestkust van de Verenigde Staten. De bomen groeien echter zeer langzaam en de werkzame stof zit in kleine hoeveelheden in de schors (een gram per veertien kilo schors). Om één patiënt te kunnen behandelen met voldoende Paclitaxel, zijn drie bomen nodig.
 
Vanwege de schaarste werd gezocht naar andere bronnen. Eerst naar andere taxussoorten, later ontdekte men dat ook schimmels - die gemakkelijker en goedkoper gekweekt kunnen worden via biotechnologie - de stof bevatten, zegt Gary Strobel, plantenbioloog aan de Staatsuniversiteit van Montana.

Strobel bezocht afgelegen gebieden op vier continenten en ontdekte Paclitaxel in organismen in Australië, Nepal en Venezuela.  

In Venezuela ontdekte hij de stof in schimmels die groeien op planten die gevonden worden op de tafelbergen in de hooglanden in het grensgebied tussen Venezuela, Brazilië en Guyana. Hij trof ook de bacterie serratia marcescens aan, die oocydin A kan produceren, een middel tegen kanker.

Patenten

De onderzoekers namen,  zonder toestemming van de lokale bevolking, monsters in het Nationale Park Canaima dat unieke plant- en diersoorten herbergt. In het gebied wonen zo'n dertigduizend Pemón-indianen.

Jaren geleden zei Strobel tegen Vitalis dat hij een poging had gedaan de autoriteiten in de landen die hij bezocht, te contacteren. Die poging zou echter mislukt zijn. In Venezuela verzamelde hij in 1998 monsters. Ook wist hij op een bepaald moment, toen hij bovenop een berg was, niet of hij in Brazilië, Guyana of Venezuela was.

Strobels onderzoek heeft in de Verenigde Staten geleid tot zo'n vijftig patenten. De Staatsuniversiteit van Montana diende die in samen met farmaceutische bedrijven zoals Bristol Myers Squibb en Cytoclonal Pharmaceutics. Sommige patenten verwijzen naar "micro-organismen uit elke bron" die Paclitaxel kunnen produceren.

Sprituele rituelen

In het geval van de Yanomami, een volk dat mogelijk meer dan vijfentwintigduizend jaar leeft in Zuid-Venezuela en Noord-Brazilië, gaf de Venezolaanse regering acht Zwitserse onderzoekers toestemming om de medicinale planten van de Yanomani te bestuderen.
 
"Als bij de Yanomami echter iemand ziek wordt, maken ze geen medicijnen op de westerse manier. Ze gebruiken magie of spirituele rituelen die in de academische wereld niet erkend worden", zegt Centeno. "Zij werken alleen met substanties en procedures waarvan het effect bewezen en in experimenten herhaald kan worden.”

Antropoloog Daniel de de Barandiarán laat in zijn klassieke boek 'Childeren of the Moon' zien hoe een Yanomami-sjamaan geneest door de relatie van de patiënt met de 'hikolas', ofwel de geesten van planten en dieren, te herstellen.

Centeno wijst erop at de westerse bedrijven die profiteren van de plantenkennis van de Yanomami ook de opbrengsten van dat onderzoek moeten delen met de indianengemeenschappen, die vaak onder slechte omstandigheden leven.