Microkrediet bereikt arme Zambianen niet

"Toen we onze coöperatie startten, moesten we een bankrekening openen voor onze verrichtingen", zegt Rebecca Mwanza. "Maar we ontdekten al snel dat dit niet zo makkelijk was, want banken vroegen ons een minimale openingsbalans van ongeveer 700.000 kwacha (ongeveer 100 euro)."

Mwanza is vicevoorzitter van de Vrouwenvereniging van Chawama, een collectief met achthonderd leden uit de zuidelijke rand van hoofdstad Lusaka. "Pas toen we bij instellingen voor microfinanciering aanklopten, vonden we een goedkopere manier om dit te doen."

"Goedkoper" is een relatief begrip. Instellingen voor microfinanciering lenen geld met interestvoeten vanaf 50 procent voor kortlopende leningen (1 tot 3 maanden) en tot 75 of zelfs 100 procent als de krediettermijn langer is dan vier maanden.

De Vrouwenvereniging van Chawama leende geld voor brandstof om een maalderij te beginnen. De zaak bracht meteen geld op. Maar niet iedereen heeft zoveel geluk.

Geen krediet

Ambtenaar Dickson Mweemba ging zeven jaar geleden met pensioen. De laatste twee jaar probeert hij tevergeefs een lening te krijgen om zijn kippenzaak nieuw leven in te blazen. Na zijn carrière bij de overheid stond hij financieel sterk, maar nu zijn vier kinderen naar de universiteit gaan, slinkt het spaargeld zienderogen.

Een dure echtscheidingsregeling gaat met het grootste deel van zijn pensioen lopen, maar Mweemba is ervan overtuigd dat een kapitaalinjectie zijn kippenzaak winstgevend kan maken. "Ik weet dat ik kan slagen met een kippenzaak, maar de banken willen mij geen geld lenen omdat ik geen onderpand heb."

Hij benaderde ook twee instellingen voor microfinanciering maar ook daar ving hij bot: hij kon niet meer dan 1 miljoen kwacha (ongeveer 150 euro) lenen. "Wat kan ik in godsnaam doen met 1 miljoen kwacha?" Een zak kippenvoer alleen al kost hem bijna 30 euro, en om 500 kippen gedurende zes weken te voeden heeft hij 35 van die zakken nodig.

Aan het andere uiteinde van de potentiële markt voor microkrediet heb je de Zambianen die met 1 dollar (70 eurocent) per dag of minder moeten rondkomen. In Zambia zit 58 procent van de bevolking in die situatie, zegt econoom José de Luna Martinez van de Wereldbank.

Zij hebben noch het inkomen noch de bezittingen om een microlening te krijgen. Ze kunnen meestal alleen nog terecht bij woekeraars, die in Zambia bekend staan als 'kaloba'.
Er zijn nu 25 geregistreerde instellingen voor microfinanciering in Zambia, maar ze hebben samen minder dan 100.000 klanten.

Zelfs geen bankrekening

Het marktpotentieel is nochtans groot. "Met uitzondering van huishoudens met hoge inkomens, ambtenaren en werknemers van grote bedrijven, hebben de meeste Zambianen geen toegang tot de producten die banken aanbieden", José de Luna Martinez.

Volgens de Wereldbank heeft minder dan 8 procent van de Zambiaanse volwassenen een bankrekening. Miljoenen Zambianen die in de informele economie werken, krijgen zo geen intrest op het geld dat ze sparen. Bovendien geraken ze niet aan een lening om hun kleine onderneming uit te breiden.

In 2008 werkte slechts een half miljoen van de vijf miljoen beroepsactieve Zambianen in de formele economie. Doordat er zo weinig formele banen zijn, is het onvermijdelijk dat velen proberen te overleven met een kleine zaak, een winkeltje of kraam waar ze bijvoorbeeld kleding, groenten of steenkool verkopen. De opbrengst is vaak zo klein dat uitbreiding onmogelijk is.

Commerciële banken zijn nauwelijks geïnteresseerd in het verkopen van een lening of zelfs maar een bankrekening aan dergelijke micro-ondernemers. Een rekening kan je pas openen als de minimale openingsbalans 100 tot 200 euro bedraagt, voor de meeste Zambianen onbereikbaar hoog, zonder dan nog rekening te houden met de zware maandelijkse kosten.