"Japan moet anders gaan denken over nucleaire veiligheid"

Onze reis begint om 6 uur 's ochtends. We hebben flessen water bij ons, kleren die we zullen wegwerpen als we terugkeren naar Tokio en speciale maskers die de ons moeten beschermen tegen de ergste straling in de buurt van evacuatiezone rond de centrale. Rond onze nek hebben we stralingsmeters die op grote thermometers lijken. We dragen ze de hele dag en noteren de meetwaarden samen met de plaatsen waar we ons bevinden.  

Veiligheidsmythe

"Onze eigen metingen zijn essentieel om de gevolgen van het ongeluk in Fukushima te kunnen inschatten", zegt Yoichi Tao, een gepensioneerde fysicus die zich toelegt op risicobeheer. Toen hij zes was, was hij getuige van de explosie van de atoombom Hiroshima. Volgens hem is absolute veiligheid een "mythe" als het om kernenergie gaat – een waarheid die Japan tot op vandaag negeert.

"Het is tijd om tot een duidelijkere definitie van het complexe concept veiligheid te komen. Daarvoor is onderzoek vanuit verschillende perspectieven nodig – we moeten onder meer oor hebben voor de opvattingen van de omwonenden en onafhankelijke opinies – en een evaluatie van de impact van het ongeval op andere landen."

De wetenschappers en ingenieurs die me begeleiden, hadden al decennialang twijfels over het ontwerp van kernreactoren en het nucleaire veiligheidsbeleid. Nu nemen ze actief deel aan de discussie over de toekomst van kernenergie in Japan. Maar onderweg gaat de meeste aandacht van mijn metgezellen uit naar de onmiddellijke zorgen die de ramp baart.

"In de gebieden die te maken hebben met radioactiviteit uit de centrale van Fukushima Daiichi, is er absoluut nood aan een netwerk dat in real time waarden doorgeeft over de stralingshoeveelheden", zegt Atsuto Suzuki, het hoofd van een onderzoeksorganisatie van de universiteit van Tsukuba die met deeltjesversnellers werkt. "Dit is waar onze expertise een rol kan spelen."

Niet alles op de drie uur durend rit van Tokio naar Fukushima is deprimerend. De meeste snelwegen zijn nu weer open voor het verkeer, en de adembenemende landschappen van Noord-Japan – bergen met ongerepte naaldwouden aan één kant van de weg en het zachte blauw van de nu rustige oceaan aan de andere – missen hun uitwerking niet.

Verwoestingen

Maar als we in Iwaki aankomen, een vissersdorp op ongeveer 60 kilometer van Fukushima, worden we geconfronteerd met schokkende beelden. Net als in andere kustplaatsen heeft de tot 14 meter hoge watermuur hier op 11 maart dood en vernieling aangericht. In het gehucht Yotukura is de helft van de duizend inwoners dood of nog vermist. Mensen met maskers voor rommelen tussen het puin. "De meeste inwoners zitten nog verspreid over de opvangkampen  - er is niet genoeg eten en water in de winkels en er is ook een tekort aan benzine", zegt Yuuji Kojima, het hoofd van het plaatselijke reddingsteam.

Dan proberen we zo dicht mogelijk bij de kerncentrale te komen. We volgen de kust niet, maar kiezen een weg door het binnenland. We rijden langs verlaten dorpen waar achtergelaten honden en vee rondzwerven.

Radioactieve sneeuw

Op ongeveer dertig kilometer van de centrale komen we aan in Miyakoji-machi, ooit het hart van een welvarend landbouwgebied, nu een spookdorp. Een politieman doet ons stoppen en zegt ons dat alleen mensen van de overheid en van Tepco, de elektriciteitsmaatschappij van Tokio die de kerncentrale van Fukushima beheert, verder mogen rijden.

We parkeren en mijn metgezellen zetten hun meetapparatuur op. De regen die al een tijdje valt, verandert in sneeuw. Ook in de auto beginnen de meetwaarden op onze stralingsmeters te stijgen. Ik blijk sinds vanmorgen al een dosis straling te hebben ontvangen die bijna gelijk is aan wat één radiografie van de borstkast oplevert.

We bezoeken twee opvangcentra. In Tamura, een kleine stad, hebben achthonderd mensen een onderkomen gevonden in een grote school. Het is niet de tsunami maar de kernramp die hen op de vlucht heeft gedreven. In het tweede centrum spreken we met een eenzame arts die de ontheemden helpt. Ze wil niet genoemd worden. "De autoriteiten hadden ons jarenlang verzekerd dat alles veilig was. We geloven ze niet meer", zegt ze.

Nieuw energiebeleid

Veel Japanners eisen nu dat er een ander energiebeleid komt. Een groeiend netwerk van wetenschappers en ingenieurs in Japan wil daartoe bijdragen door de veiligheid van kerncentrales omvattender te bestuderen dan ooit gebeurd is. Daarbij winnen ze ook advies in van collega's uit de VS en Europa.

Voorlopig proberen Tao en zijn medestanders echter hun weg te banen door de strak georganiseerde bureaucratische systemen in Japan die zich lang verzet hebben tegen inbreng van buitenaf. Dat is een van de onrustbarende kenmerken van de economische ontwikkeling in Japan die door de ramp aan het licht werd gebracht.

Als we 's avonds laat terugkeren naar Tokio, vraag ik me af welke lessen Japan heeft getrokken uit de ramp. Ik vraag Tao wat er nu komt. "Er is tijd nodig voor de antwoorden", zegt hij. "Belangrijker is nu dat we allemaal samenwerken om de kernramp in te dammen, voorstanders en tegenstanders van kernenergie." Dat is allicht een staaltje van Japanse wijsheid van Tao en zijn groep van bezorgde wetenschappers. Eerst de dringende zaken; pas daarna kan het juiste platform groeien om over de grotere uitdagingen te discussiëren.

Hogeresolutiefoto op http://ipsnews.net/pictures/a110401017.jpg