VS, Rusland en China hinderen bereik Internationaal Strafhof

Het ICC heeft moeite volwassen te worden als effectief rechtsorgaan. Het Statuut van Rome, het oprichtingsverdrag van het ICC, geeft het hof het mandaat individuen te vervolgen die zich schuldig hebben gemaakt aan genocide, misdaden tegen de menselijkheid of oorlogsmisdaden. Het statuut werd in 1998 aangenomen en trad in 2002 in werking.

Hoewel 122 landen het statuut hebben geratificeerd of aanvaard, vallen de grootste landen in de wereld buiten de jurisdictie van het Strafhof. "Het ICC kan zich niet uitspreken over de helft van de bewoners van de aarde, maar het kan dat wel over de inwoners van bijna twee derde van de lidstaten van de Verenigde Naties. Dat zijn meer dan 3 miljard mensen", zegt William Pace, voorzitter van de Coalitie voor een Internationaal Strafhof (CICC). "Het is een wereldwijde entiteit, geen universele."

Veto's

Richard Dicker, directeur van het internationale rechtsprogramma van mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch, zegt dat er sprake is van een onevenwichtige verdeling van landen. "Landen in Azië, het Midden-Oosten en Noord-Afrika vallen in het bijzonder op door afwezigheid." De belangrijkste belemmering voor het bereik van het ICC is het feit dat de Verenigde Staten, Rusland en China niet meedoen en tevens het functioneren van het hof hinderen met veto's in de VN-Veiligheidsraad.

Zaken kunnen voor het ICC gebracht worden door de hoofdaanklager, door landen zelf of door verwijzing door de VN-Veiligheidsraad. Het hof functioneert onafhankelijk van de VN, maar als een zaak verwezen is door de Veiligheidsraad, kan politiek snel een rol gaan spelen. In mei voorkwamen Rusland en China dat de Veiligheidsraad het conflict in Syrië naar het ICC verwees.

"De VS, Rusland en China blijven buiten het bereik van het ICC en beschermen zo zichzelf, en met hun veto's in de Veiligheidsraad bevriende landen, tegen het afleggen van verantwoording als nationale rechtbanken in die landen het laten afweten", zegt Dicker.

Kruistocht

Zonder de Amerikaanse ratificering van het Statuut van Rome is het moeilijk voor het ICC om wereldwijd legitimiteit te verwerven. Dicker zegt dat de houding van de VS sinds begin 2000 langzaam iets is bijgedraaid. "Destijds hield de regering van president George W. Bush een kruistocht tegen het Strafhof."

In de laatste jaren van zijn presidentschap, toonde Bush zich flexibeler ten opzichte van het Strafhof. Zijn opvolging door Barack Obama heeft de samenwerking van de Amerikaanse regering met het ICC aanzienlijk versterkt. De Amerikaanse diplomatieke steun blijft echter beperkt tot "situaties waarin de positie van het hof en de Amerikaanse buitenlandse belangen samenvallen."

Dat de VS zich afzijdig houden van het ICC, beschadigt het hof, maar niet onherstelbaar. "Tijdens de onderhandelings- en ratificeringsperiode in de jaren negentig werd constant gezegd dat het ICC zonder de VS niet zou werken", zegt Pace. "Nu, het werkt, zelfs met de handicap dat de grote machten er tegen zijn. Maar het hof doet zijn werk. Er gaat geen week voorbij zonder dat iemand een beroep doet op het ICC."

Afrikaanse kritiek

Bij de eerste onderzoeken en vervolgingen kreeg het ICC te kampen met aanzienlijke weerstand van de Afrikaanse Unie (AU). Alle acht landen waar momenteel onderzoek plaatsvindt, zijn Afrikaans. Dat leidde tot beschuldigingen dat het ICC vooringenomen is en vooral Afrika in het vizier heeft.

Zaken in Oeganda, de Democratische Republiek Congo (DRC), de Centraal-Afrikaanse Republiek en Mali werden door de landen zelf aangedragen. Die in Soedan en Libië werden verwezen door de VN-Veiligheidsraad en de zaken in Kenia en Ivoorkust komen van de hoofdaanklager zelf. "De politiek in Kenia en Soedan leidt tot escalatie van de spanningen tussen de ICC en de Afrikaanse Unie", zegt Stephen Lamony, adviseur van het CICC.

Aanklachten in 2009 en 2011 tegen de president van Soedan, Omar al-Bashir en Uhuru Kenyatta – die later werd gekozen tot president van Kenia – lokte kritiek uit van de AU: Het ICC zou een werktuig zijn van het westerse imperialisme. "Waarom richt een rechtbank in Europa zich op Afrikaanse leiders", vragen critici zich af, "en negeren ze wreedheden in Syrië, Gaza of Noord-Korea?"

De AU besloot een eigen gerechtshof op te richten, om er zeker van te zijn "dat Afrikanen in Afrika vervolgd worden", zegt Lamony. Eind juni stemde de AU echter voor immuniteit van de huidige Afrikaanse leiders voor het Afrikaanse Hof in oprichting. Volgens activisten is het probleem dan ook niet zozeer het ICC, maar de cultuur van straffeloosheid onder Afrikaanse leiders. "De leiders proberen zichzelf te beschermen, terwijl de gewone mensen vinden dat zij volgens dezelfde maatstaven beoordeeld moeten worden en moeten stoppen met het schenden van mensenrechten", zegt Lamony.

Zes van de tien zaken van het ICC die zich in een preliminair stadium bevinden, spelen in niet-Afrikaanse landen. Als het volgende onderzoek in een van deze landen plaatsvindt, kan het ICC wellicht een deel van de kritiek dat het zich te veel op Afrika richt, van zich afwerpen. Toch blijft Afrika ook dan nog duidelijk oververtegenwoordigd.