Onderzoekers: "Groene Revolutie" zadelt Afrikaanse boeren op met schulden

De kritische stemmen richten zich tegen de Alliance for a Green Revolution in Africa (AGRA). De in 2006 gelanceerde alliantie richt zich op het verhogen van de landbouwopbrengsten in Afrika door betere toegang tot markten en kredieten, hoge kwaliteit zaden, betere bodemgezondheid en landbouwbeleid. Het initiatief kreeg onder meer financiering van de Bill & Melinda Gates Foundation en de Nederlandse overheid.

Doelstellingen niet gehaald

False Promises, een rapport van een coalitie van internationale ontwikkelingsorganisaties, stelt dat AGRA de doelstelling om in 2015 de productiviteit en inkomens van 30 miljoen kleine boeren te verdubbelen, niet gehaald heeft. Het aanvankelijke doel van AGRA was om de inkomens van 20 miljoen boerenhuishoudens te verdubbelen, en het halveren van de voedselonzekerheid in twintig landen voor 2020, staat in het rapport.

Het rapport is gebaseerd op een studie door onderzoekers van Tufts University, die zeggen dat AGRA geen inzage wilde geven in interne monitoringdata en evaluaties. De onderzoekers gebruikten daarom cijfers over productie, opbrengsten en hectares per land om te analyseren of AGRA-programma’s de landbouwproductiviteit aanzienlijk verhoogd hebben.

In AGRA’s strategie voor 2017-2021 wordt gesproken over een “bijdrage” aan het verdubbelen van de opbrengst en inkomens van 30 miljoen kleine boeren – 9 miljoen direct en 21 miljoen indirect. In een verklaring zegt AGRA 4,7 miljoen boeren bereikt te hebben in 2019. De alliantie spreekt tegen dat haar aanpak niet werkt voor Afrikaanse boeren.

Meer honger

Van de lancering van AGRA tot 2018 groeide het aantal ondervoede mensen in Afrika met 30 procent in de dertien “focuslanden” van de organisatie, blijkt uit data in het rapport. Boeren rapporteerden ook zich in de schulden te hebben gestoken voor de aankoop van zaden en kunstmest die in aanmerking kwamen voor financiële steun van AGRA. De organisatie zegt dat de honger wereldwijd toeneemt sinds 2014 en dat de stijging in Afrika “te maken heeft met factoren waar AGRA geen invloed op heeft.”

“Dit betreft onder meer de kwetsbare veiligheidssituaties, de impact van de klimaatverandering en momenteel, uiteraard, de covid-19-pandemie,” zegt Aggie Asiimwe Konde, vicevoorzitter innovatie bij AGRA.

Inkomens stijgen te weinig

Roman Herre, landbouwadviseur bij het Food First Information and Action Network (FIAN) en medeauteur van de False Promises-studie, zegt dat de belangrijkste tekortkoming van AGRA is dat geprobeerd wordt de opbrengst te verhogen via methoden die gebruikt worden in grootschalige industriële landbouw in rijke landen.

“Het idee dat een kleine boer die zijn opbrengst verdubbelt, dan ook zijn inkomen ziet verdubbelen, is gewoon onzin,” zegt hij. “Zelfs als je twee keer zoveel oogst, belandt veel van dat geld in de zakken van de bedrijven die de input leveren.”

AGRA wordt gefinancierd door filantropische donoren – de Bill & Melinda Gates Foundation heeft er tot 2018 meer dan 660 miljoen dollar in geïnvesteerd – internationale regeringen en de Afrikaanse ontwikkelingsbank. De belangrijkste landen waar AGRA opereert, zijn Ethiopië, Ghana, Mali, Nigeria, Kenia, Tanzania en Mozambique.

Productiviteitsgroei

Timothy Wise, senior adviseur bij de denktank Institute for Agricultural and Trade Policy, is vernietigend over het feit dat veel van de opbrengstverhoging waar AGRA over spreekt, bereikt is door het aantal hectares akkerland uit te breiden en niet door de opbrengst per hectare te verhogen.

In een paper, Failing Africa’s Farmers, waar ook het False Promises-rapport deels op is gebaseerd, zegt hij dat de maisproductie in de focuslanden van AGRA met 87 procent gegroeid is in de twaalf jaar tot 2018. Dit was echter grotendeels te danken aan een groei van 45 procent van het aantal hectares – wat betekent dat de productiviteit toenam met 29 procent, in plaats van de beloofde 100 procent.

Klimaatbestendige gewassen

Dat vooral gebruik gemaakt wordt van industriële zaden, kan leiden tot verlies van meer klimaatbestendige gewassen zoals gierst, noten, sorghum en knolgewassen, staat in het False Promises-rapport. De commercieel veredelde variëteiten leveren nog minder op als boeren gewend zijn de zaden uit hun oogst te gebruiken, legt Wise uit.

“Niet alleen moeten boeren nu betalen voor nieuwe zaden, ze moeten dat ook nog eens elk jaar doen,” zegt hij. “Dergelijke input wordt vaak op krediet gekocht en als er een slechte oogst volgt, hebben ze geen geld om de leningen af te betalen.”

Beweringen dat boeren zo in de schulden raken “zijn eenvoudigweg niet waar”, zegt Konde in een reactie. “Er is geen bewijs voor de bewering dat boeren door de benadering van AGRA in de schulden belanden. AGRA leent ook geen geld aan boeren.”

“Wij laten boeren de keuze of ze de kansen willen benutten, en wij verwerpen de visie – die vaak van buiten het continent komt – dat boeren geen toegang moeten krijgen tot zaken die ze nodig hebben en wensen te gebruiken om hun bedrijf en inkomen te verbeteren.”

Doodlopende weg

De grootschalige landbouwprogramma’s worden ontworpen zonder inbreng van de plaatselijke boeren, zegt Susan Nakacwa, programmacoördinator bij GRAIN, een organisatie die kleine boeren steunt.

“Ze worden in de eerste plaats gezien als consument van de zaden en diensten die het programma en zijn partnerbedrijven aanbieden, zelfs als deze programma’s afhankelijk zijn van de biodiversiteit en kennis die de boeren over verschillende generaties heen ontwikkeld hebben”, zegt Nakacwa.

“De bedrijven kunnen alleen winst maken als bestaande zaadsystemen en plaatselijke voedselsystemen verwoest worden, en kleine boeren uit de markt gedrukt worden door grote industriële boerenbedrijven. Dit is gewoon een doodlopende weg voor Afrika.”

Feedback van boeren

Konde zegt dat AGRA boeren direct betrekt bij de programma’s via nationale regeringen, die zelf aangeven waar hun prioriteiten liggen op landbouwgebied. “We kunnen op schaal werken en veel boeren bereiken. In 2019 waren dat er 4,7 miljoen. We krijgen stevige feedback van boeren in alle landen waar we werken,” zegt Konde. “We luisteren naar wat boeren en kleine en middelgrote bedrijven te zeggen hebben via onze landbouwadviseurs in de dorpen, en werken nauw samen met landbouworganisaties en coöperaties om tegemoet te komen aan de wensen van de plaatselijke bevolking.”

Wise zegt dat grootschalige programma’s helpen bij het verwerven van financiering op een schaal die veel armere landen anders niet haalbaar is. Mar, zegt hij. Die investering moet wel gaan naar betaalbare en duurzame landbouwpraktijken.

Nakacwa is het daarmee eens. “Er moet een totaal nieuwe aanpak komen,” zegt ze. “Een die gebaseerd is op agro-ecologie en voedselsoevereiniteit.”

Bron: SciDev