Miljoenen nieuwe armen – kan het iemand wat schelen? (OPINIE)

De recente bijeenkomst van de G20 – gepland in Riyad, maar virtueel gehouden vanwege de coronapandemie – laat duidelijk zien hoe de wereld op drift is geraakt en in een leiderschapscrisis is beland.

Het was, op een bepaalde manier, een showcase. De gastheer van de bijeenkomst, de zieke koning Salman van Saoedi-Arabië, werd omringd door tv-schermen met daarop zijn gedoodverfde opvolger prins Mohamed bin Salman – die duidelijk het brein is geweest achter de brute moord op de dissidente Saoedische journalist Jamal Khashoggi.

Mohamed bin Salman kwam ermee weg, mede dankzij de steun van Donald Trump. Die beweerde tijdens een video-interventie dat niemand in de Amerikaanse geschiedenis zo veel gedaan had voor het milieu als hij (net zoals hij zei dat niemand na Abraham Lincoln zo veel gedaan had voor zwarte Amerikanen als hij). Direct daarna vertrok Trump naar zijn golfterrein, en negeerde het debat verder.

Raison d’état, realpolitiek, diplomatieke beperkingen zijn altijd deel geweest van de geschiedenis. Het feit dat de G20-bijeenkomst virtueel gehouden werd, kan deels iets verbergen: dat politici tegenwoordig de meest belachelijke verklaringen accepteren zonder met hun ogen te knipperen, omdat alles acceptabel en legitiem is geworden. In Saoedi-Arabië is prins Bin Salman zeer populair en in de VS zijn mensen die leven in de parallelle wereld Trumpland blinde volgelingen van de president.

Biden

Biden zal het erg moeilijk krijgen. Minstens een derde van de Amerikanen gelooft dat hun president hen is afgenomen door grootschalige verkiezingsfraude. Hij heeft zijn ideale kandidaat benoemd bij het Hooggerechtshof. En als de Democraten er niet in slagen twee zetels te winnen in de Senaat in Georgia op 5 januari, blijft die in handen van Mitch McConnell, die elk project van Biden dat goedkeuring van de Senaat nodig heeft, zal blokkeren.

Dat Donald Trump daarnaast van plan is een permanente verkiezingscampagne te gaan voeren in de komende vier jaar, waarschijnlijk via zijn eigen tv-zender, maakt het allesbehalve zeker dat Bidens vicepresident, die zwart en vrouw is, in 2024 de prestatie van Biden zal herhalen.

Excuus voor deze uitweiding. Het doel van dit artikel is te wijzen op het verbijsterende gebrek aan verantwoordelijkheid van de leiders die virtueel bijeen waren. Ze legden niet alleen zuiver rituele verklaringen af over de pandemie en klimaatverandering, maar toen de impact van covid-19 op de armoede ter sprake kwam, besloten ze eenvoudig om het moratorium op rente van de buitenlandse schuld voor de armste landen met een jaar te verlengen. Dit is een schuld die in veel gevallen ruimschoots is terugbetaald door de betaling van de cumulatieve rente.

Sociaal onevenwicht

Het is moeilijk te geloven dat de leiders van Frankrijk, Duitsland, Italië, Japan, Rusland, het Verenigd Koninkrijk, India, China en Canada, en de voorzitter van de Europese Raad en de voorzitter van de Europese Unie – de Verenigde Staten buiten beschouwing gelaten – de data negeren over de toename van de armoede die alle internationale organisaties aanleveren.

De oprichting van de G7 en de G20 is de meest zichtbare poging van de machtige landen geweest om substantiële debatten en beslissingen van de Verenigde Naties te ondermijnen. Het is zeker niet door een gebrek aan informatie dat ze de oproep van de secretaris-generaal van de VN, António Guterres, negeerden. Hij smeekte om actie te ondernemen tegen het zich ontvouwende drama onder de armen in de wereld, dat alle vooruitgang die in de afgelopen twintig jaar geboekt is, teniet doet.

De data die de G20 negeerden, wijzen allemaal naar twee conclusies: de impact van het covid-19-virus is groter dan gedacht, en hij zal leiden tot een verder wereldwijd onevenwicht dat gevolgen heeft voor miljoenen mensen – om iets preciezer te zijn: zo’n 300 miljoen mensen.

Dit komt bovenop een al moeilijke situatie. Volgens de Wereldbank zullen 720 miljoen mensen moeten leven in extreme armoede (met minder dan 1,90 dollar per dag). Dat is 9,4 procent van de wereldbevolking. Daarvan belanden er 114 miljoen als direct gevolg van covid-19 in armoede. Volgens het Wereldvoedselprogramma (WFP), lijden nu al meer dan 265 miljoen mensen honger, en zullen velen sterven. En volgens de Internationale Arbeidsorganisatie, zullen 200 miljoen mensen hun werk kwijtraken.

Armen in de VS

Laten we niet vergeten dat de helft van de wereldbevolking – 3,2 miljard mensen – moet leven van minder dan 5,50 dollar per dag. Dit zijn zowel mensen die  in het Zuiden leven als mensen in de rijke landen waar de situatie grenst aan die in arme landen. De schaal waarop deze situatie voorkomt, is veel groter dan we normaal gesproken denken. In de Verenigde Staten staat 11,1 procent van de bevolking (49 miljoen mensen) te boek als arm, volgens het US Census Bureau. Covid-19 zal daar waarschijnlijk nog eens 8 miljoen mensen aan toevoegen.

Maar liefst 16,1 miljoen kinderen hebben te maken met voedselonzekerheid, terwijl meer dan 47 miljoen burgers afhankelijk zijn van voedselbanken. Het National Center on Family Homelessness schat dat 2,5 miljoen Amerikaanse kinderen in 2013 te maken hadden met een vorm van dakloosheid. Tot slot bevestigt de toonaangevende publicatie Health Affairs dat de VS in 2016 te maken hadden met de hoogste kindersterfte van de twintig landen die tot de OESO behoren, terwijl volgens het US Census Bureau de levensverwachting met drie jaar was gedaald.

Europa

Dankzij de socialezekerheidscultuur in Europa (die afwezig is in de VS), gaat het daar iets beter. Eurostat schat dat 11,8 miljoen mensen in 2017 leefden in een huishouden dat “risico loopt op armoede of sociale uitsluiting”. En de ngo Save the Children schat dat 28 procent van de jongeren onder achttien jaar risico loopt op armoede en sociale uitsluiting.

We hebben geen schattingen over de impact van covid-19 in Europa, maar de Europese Unie schat dat de armoede in algemene zin kan toenemen met 47 procent, als de pandemie komende zomer nog niet onder controle is. De impact van een mogelijke derde golf in de winter van 2021 is dan nog niet meegerekend. Caritas Italië schat dat aan het einde van het jaar er minstens een miljoen kinderen extra in armoede zullen leven.

De leiders van de G20 kunnen de waarschuwing van Unctad niet negeren: er moet minstens 2,5 miljard dollar op tafel komen om de komende sociale crisis te verzachten. Ze kunnen niet negeren dat de ILO heeft gezegd dat in de armste landen van de wereld, zoals Haïti, Ethiopië of Malawi, het gemiddelde inkomen van mensen met informeel werk, met 82 procent gedaald is.

Ze kunnen ook de politieke consequenties van deze sociale crisis niet negeren, en hoe covid-19 een rem zet op de wereldeconomie. Maar de armen zijn, om verschillende redenen, geen prioriteit in de politieke keuzes. In het glanzende Herstelplan voor Europa staan geen specifieke bepalingen voor de armen. Ze zijn onderdeel van de rest van de bevolking in het algemeen, en van de groepen die hard geraakt zijn door covid-19: mensen die werken in het toerisme, in de horeca, in winkels, enzovoort.

Structurele armoede

Toch beschikt iedereen over de gegevens die nodig zijn om te weten dat ze kampen met specifieke problemen, problemen die anders zijn dan die van mensen die hun baan verloren zijn. Structurele armoede is een kooi voor de mensen die erin gevangen zitten. Er is nu geen ruimte om te analyseren waarom specifieke actie nodig is voor armoede.

Er zijn ontelbare studies gedaan naar de relatie tussen armoede en onderwijs, armoede en democratie, armoede en sociale bewegingen... en die lijst is nog veel langer.
Wat we nu willen benadrukken, is dat er genoeg oplossingen bestaan, als er politieke wil is. Oxfam schat bijvoorbeeld dat een belastingverhoging van 0,5 procent gedurende tien jaar voor de rijkste 1 procent (een verwaarloosbare toename) voldoende is om 117 miljoen banen te creëren in strategische sectoren zoals gezondheidszorg, onderwijs en ouderenhulp.

Als 10 procent van het verborgen vermogen dat geparkeerd is in belastingparadijzen wordt teruggehaald, leidt dat tot een soortgelijk effect. Maar we volgen het mantra van Ronald Reagan dat de armen armoede brengen en de rijken rijkdom, en dat we dus de rijken meer welvaart moeten laten creëren. Dit lijkt misschien een grap, maar de OESO geeft aan dat de gemiddelde belasting voor bedrijven gedaald is van 28 procent in 2000 naar 20,6 procent in 2020.

Subsidies fossiele brandstoffen

Dit gebeurde terwijl de rijkdom van grote bedrijven steeg en samenging met een zichtbare afname van de middenklasse en de groei van onzekere en informele banen. Volgens het Institute for Policy Studies in Washington groeide de rijkdom van de rijkste Amerikanen tussen 18 maart en 4 juni met 19,1 procent – maar liefst 565 miljoen dollar. De rijkste Amerikanen bezitten nu 3,5 miljard dollar.

Slechts 10 procent daarvan zou voldoende zijn om 46,2 miljoen medeburgers te helpen die een werkloosheidsuitkering moesten aanvragen. Een andere oplossing zou zijn om de subsidies voor fossiele brandstoffen te verlagen. Het International Institute for Renewable Energy schat die op 3.100 miljard dollar – 19 keer meer dan de subsidies voor hernieuwbare energie – ondanks de zich voltrekkende klimaattragedie.

Hetzelfde onevenwicht zien we bij de pandemie. Zo lang er geen universele vaccinatie is, zal er covid-19 zijn. Het virus trekt zich niets aan van grenzen en voor wereldproblemen volstaan plaatselijke oplossingen niet.

Vaccins opgekocht

Op dit moment hebben farmaceutische bedrijven 13,1 miljard dollar ontvangen om een vaccin te ontwikkelen: een fantastische business, want ze kunnen daardoor nog meer winst maken, terwijl de kosten al betaald zijn door regeringen. Eigenlijk zou er ook een debat gevoerd moeten worden over de vraag of de markt winst mag maken met gemeenschappelijke goederen zoals water en lucht, en over de rug van mensen, maar daar is nu geen ruimte voor.

Momenteel is het zo dat, volgens Oxfam, 13,5 procent van de wereldbevolking in de rijke landen woont. Deze landen hebben bij voorbaat al 51 procent opgekocht van alle doses die de farmaceutische bedrijven zullen produceren in 2021. De overige 86,5 procent van de wereld moet het met de overige 49 procent doen. Een consortium van publieke en private bedrijven, Covax, is opgericht om zich in te zetten voor de meest kwetsbare delen van de wereldbevolking. Daar zijn meer dan 185 landen bij betrokken, maar het noodzakelijke geld is nog lang niet bijeengebracht.

Hoge prijs

Welke les kunnen we trekken uit deze incomplete analyse? Dat we nog ver af zijn van een politieke klasse die in staat is om te gaan met wereldwijde problemen. Integendeel, nationalisme en xenofobie maken weer opgang. De houding van nationalistische leiders tijdens covid-19 is dezelfde als de houding ten opzichte van de klimaatverandering: het is een links idee. En zo werd het dragen van een mondmasker een politiek statement.

Dat Trump niet opnieuw gekozen is, is grotendeels een gevolg van zijn houding ten opzichte van het virus. We kunnen alleen maar hopen dat deze les enige impact heeft. Als het op de armen aankomt, zijn de termen sociale rechtvaardigheid en solidariteit uit de mode. Maar we creëren daardoor onbalans en spanningen waar we vermoedelijk ooit een hoge prijs voor moeten betalen. De Franse Revolutie werd niet in gang gezet door één politieke partij, maar door een verarmde Derde Stand, of de armen, die in opstand kwamen tegen de adel en de geestelijkheid. De rijkste 1 procent doet er goed aan die les niet te vergeten.

Roberto Savio is econoom, journalist, politiek commentator en activist en medeoprichter en oud-voorzitter van Inter Press Service (IPS).