“Inheemse vrouwen worden zichtbaarder en strijdbaarder”

Op de Internationale Dag van Inheemse Vrouwen, vandaag op 5 september, vertelt ze over de emancipatie van inheemse vrouwen. “Toen ik achttien jaar oud was, was ik de eerste vrouwelijke leider in mijn organisatie. Mijn opa vond toen dat ik geslagen moest worden, omdat ik tussen de mannen zat”, zegt Antazú, de eerste vrouwelijke “cornesha” (hoogste leider) van de Federatie van Inheemse Yanesha Gemeenschappen, vanuit haar woonplaats Constitución in de jungle van Centraal-Peru.

Ze is nu bijna 57 jaar oud en wijdde haar leven aan het afbreken van barrières. In de afgelopen dertig jaar, zegt ze, is er meer openheid ontstaan als het gaat om de rechten van vrouwen. Maar ze zijn ook nog steeds slachtoffer van geweld, vanwege het feit dat ze zowel inheems als vrouw zijn. En ze hebben te maken met discriminatie en dreigende inbeslagname van hun land.

Spaanse overheersing

Rosa Montalvo, een Ecuadoriaanse documentairemaker die 25 jaar werkte met inheemse vrouwen in de Andesregio, zegt dat de huidige strijd om land en gelijkheid een voortzetting is van een oude strijd, die al speelde toen in 1782 Bartolina Sisa werd geëxecuteerd. Deze vrouwelijke inheemse leider kwam in opstand tegen de Spaanse conquistadores.

Ter ere van Sisa riep de Tweede Conferentie van Latijns-Amerikaanse Organisaties en Bewegingen in 1983 in Bolivia 5 september uit tot Internationale Dag van Inheemse Vrouwen.

“Net als Bartolina Sisa strijden inheemse vrouwen vandaag om hun cultuur levend te houden, als volk te blijven bestaan en de kansen te krijgen die ze verdienen. Ze willen nieuwe generaties in stand houden, vooral nu de aanvallen op hun land toenemen”, zegt Montalvo vanuit Quito.

Ze verwijst onder meer naar Colombia. De Nationale Inheemse Organisatie, die 102 inheemse groepen vertegenwoordigt, rapporteerde dat daar tussen november 2016 en juli 2018, 65 activisten werden vermoord door illegale, gewapende groepen. Dit gebeurde na de ondertekening van een vredesovereenkomst tussen de regering en linkse guerrillastrijders. Die overeenkomst maakte een einde aan een gewapend conflict dat een halve eeuw had geduurd.

Kwetsbaar

“Inheemse groepen zijn kwetsbaar in territoriale conflicten. Vooral vrouwen krijgen dan te maken met geweld, omdat zij op hun land blijven om te overleven”, legt Montalvo, die ook lid is van de International Land Coalition, uit.

Ook in landen als Ecuador en Bolivia wordt inheems land bedreigd, ondanks hun progressieve wetgeving, zegt ze. “Beide landen hebben een agro-economisch model, wat betekent dat inheemse gebieden gevaar lopen”, zegt ze.

Land is leven voor inheemse mannen en vrouwen. Ze gebruiken het om in hun levensonderhoud te voorzien en het is de basis voor hun cultuur en wereldbeeld. Als het land wegvalt, valt ook hun bestaan weg.

Mijnbouw

De Andeslanden ondertekenden de VN-Verklaring voor de Rechten van Inheemse Volken en conventie 169 van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO). Dat betekent dat de bevolking  geconsulteerd moet worden voordat investeringsprojecten van start gaan in inheems gebied.

In de praktijk gebeurt dat echter vaak niet. Daardoor kampen inheemse groepen bijvoorbeeld met impact van mijnbouw op hun leven en cultuur.

“Daarom spreken we ook over verschillende soorten geweld”, zegt Tarcila Rivera, een Peruaans lid van het Permantente VN-Forum voor Inheemse Zaken. “Het is niet alleen lichamelijk geweld, maar ook geweld tegen ons land.”

Rivera is vice-voorzitter van het Centrum voor Inheemse Culturen in Peru (Chirapaq), dat ze 34 jaar geleden oprichtte. Ze zegt dat bijna de helft van de inheemse vrouwen in Latijns-Amerika op plaatsen leven waar vergunningen voor megaprojecten en mijnbouw zijn uitgegeven door de regering.

Deze regio’s worden tegelijkertijd geplaagd door armoede en verwaarlozing. “We strijden ervoor dat op het platteland verkrachting van een meisje niet afgedaan wordt met geld of goederen ter compensatie. En we willen voorkomen dat ons land onteigend wordt en dat rivieren en gewassen te maken krijgen met vervuiling”, zegt ze.

Racisme

Rivera noemt ook het uitbannen van racisme tegen inheemse vrouwen als prioriteit. Een structurele vorm van geweld, zegt ze. “Racisme is schadelijk voor de eigenwaarde van mensen, je wordt gediscrimineerd op basis van je etnische identiteit. Je voelt je minder dan anderen om dat je vrouw bent, omdat je geen Spaans spreekt, arm bent of omdat je in het bos woont”, zegt ze.

“Als gevolg daarvan ben je niet toegerust om je te verdedigen tegen zowel de man die je thuis mishandelt, of de politieman die je niet respecteert als je opkomt voor je rechten. Dat moeten we uitroeien in onze landen”.

Volgens cijfers van de Economische Commissie voor Latijns-Amerika en het Caraïbische Gebied (ECLAC), heeft Bolivia het hoogste percentage inheemse inwoners (62 procent van de bevolking), gevolgd door Peru (24 procent), Chili (11 procent), Ecuador (7 procent), Colombia (3 procent) en Venezuela (2,7 procent).