Onderzoeksjournalisten riskeren leven in China

Zowel in zijn grondwet als in het Nationale Actieplan voor Mensenrechten belooft China persvrijheid en een versterking van de "legitieme rechten en belangen" van journalisten, maar in de praktijk komt daar weinig van terecht. Journalisten die de regering en invloedrijke bedrijven boos maken of in verlegenheid brengen, raken vaak hun baan kwijt. En soms zijn de gevolgen nog erger.
De meeste media in China zijn in handen van de overheid. Onderzoeksjournalistiek is daardoor zeldzaam. De regering verbiedt berichtgeving over bepaalde thema's. Zelfs nog voor verhalen worden aangeboden voor controle, doet de nieuwsorganisatie aan zelfcensuur.
De regeringscontrole op de media werd opgevoerd in de aanloop naar de Olympische Spelen in Beijing twee jaar geleden. De beperkingen zijn nog steeds van kracht, zegt Phelim Kine, Azië-onderzoeker van de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch. "De regering zoekt voortdurend naar nieuwe manieren om de ontwikkeling van een echt vrije pers in China te ondermijnen", zegt Kine. "Ze zijn er goed in. De Chinese regering probeert haar meer dan zestig jaar oude machtsmonopolie te behouden en ze beseft goed dat mediacontrole daarbij essentieel is."

Diep graven

Maar sommige reporters zijn bereid diep te graven – soms met succes. In juli bijvoorbeeld vaardigde de politie een arrestatiebevel uit tegen Qiu Ziming, journalist van het zakenweekblad Economic Observer. Qiu had geschreven over handel met voorkennis bij een machtig bedrijf. Qiu’s werkgevers verkondigden luid dat ze achter hun journalist stonden. Het arrestatiebevel werd ingetrokken. De politie verontschuldigde zich zelfs, iets wat zelden voorkomt.
"Wat de Chinese journalistiek zo inspirerend maakt, is dat er mensen zijn die ondanks enorme staatscensuur, ondanks het risico hun baan en inkomen en de kans op een nieuwe baan te verliezen, bereid zijn te graven naar verhalen die mensen met macht liever niet zien verschijnen", zegt Kine.

Gevaarlijk

Hoe gevaarlijk het is de overheid uit te dagen, ondervond Gheyret Niyaz, een Oeigoerse journalist. Op 23 juli werd hij tot vijftien jaar cel veroordeeld voor "het in gevaar brengen van de staatsveiligheid." Vorig jaar had hij een interview gegeven aan buitenlandse media na het etnische geweld in de provincie Xinjiang.
In dezelfde week als het Niyaz-vonnis werden drie andere journalisten veroordeeld tot straffen van drie tot tien jaar cel, ook zij waren ervan beschuldigd een gevaar te zijn voor de staatsveiligheid.
In maart werd Zhang Hong bij de Economic Observer ontslagen omdat hij in een opiniestuk had opgeroepen tot de afschaffing van het hukou-systeem, het geboorteregistratiesysteem. In juni werd hoofdredacteur Boa Yuehang bij de China Economic Times aan de deur gezet nadat de krant een schandaal had blootgelegd dat de dood van vier kinderen en de ziekte bij zeventien andere in verband bracht met besmette vaccins.

Geweld

Tegen sommige journalisten die over gevoelige onderwerpen schrijven, wordt geweld gebruikt. In juli werd Chen Xiaoying meermaals geslagen door een onbekende man, blijkbaar een vergelding voor Chens berichten in de China Times over fouten door een staatsbedrijf. In april viel een groep van tien personen in camouflage-uitrusting Yang Jie aan toen hij foto's nam van een gedwongen afbraak.
In juni belandde Fang Xuanchang, prominent onderzoeksjournalist van het Chineestalige zakenblad Caijing, in het ziekenhuis nadat hij in elkaar was geslagen met stalen buizen. Fang heeft onlangs de aanwezigheid van genetisch gemodificeerde granen in China onthuld. Hij had ook kritiek geuit op een wetenschapper die claimde aardbevingen te kunnen voorspellen en op een arts die kanker beweerde te kunnen genezen. Fang zei aan het Amerikaanse magazine Foreign Policy dat zijn aanvallers hem duidelijk hadden willen doden. Niemand werd gearresteerd.

Alarmerender

Volgens een recent rapport van Reporters zonder Grenzen zijn journalisten in China steeds vaker het doelwit van bedreigingen en censuur door private en publieke bedrijven. Twee journalisten werden bijvoorbeeld ondervraagd door de politie nadat ze op de website Qianlong.com hadden geschreven over interne problemen bij Hanlin, een biotechnologiebedrijf in Shandong. Het artikel werd van het internet verwijderd.
"De trend wordt steeds alarmerender", zegt Vincent Brossel van Reporters zonder Grenzen. "In slechts enkele weken hebben we gevallen van afranseling, aanvallen, aanhouding en censuur gevonden." Volgens Brossel kan het probleem alleen worden opgelost als de plaatselijke en nationale regering de media steunen. "In de recente zaken hebben we gezien dat de bedrijven genoeg invloed en geld en macht hebben om de steun van de plaatselijke politie en regering te krijgen."