Meer regen, maar minder water in de Nijlregio

De Nijl – de langste rivier ter wereld – loopt door elf landen in Afrika en heeft een bekken dat ongeveer 3 miljoen vierkante kilometer beslaat. Dat is bijna 10 procent van het continent. Zo’n 250 miljoen mensen in Ethiopië, Oeganda, Zuid-Soedan, Soedan en Egypte zijn afhankelijk van het Nijlwater.

Bijna alle neerslag die de twee grootste vertakkingen van de Nijl voedt – de Blauwe en Witte Nijl – valt in het bekken van de Opper-Nijl in Zuid-Soedan, West-Ethiopië en Oeganda. Het lagere Nijlbekken krijgt nauwelijks neerslag en de landen daar – Egypte en Soedan – zijn sterk afhankelijk van de rivier voor hun water.

Klimaatprojecties suggereren dat tegen het einde van de eeuw de hoeveelheid neerslag in het hoger gelegen zuidelijke stroomgebied met 20 procent kan toenemen. Uit onze nieuwe publicatie blijkt dat ook verwoestende hitte en droogte vaker zullen voorkomen in het gebied.

Deze twee omstandigheden vallen samen met een snelle bevolkingsgroei in de regio. Die zal naar verwachting verdubbelen tegen het midden van deze eeuw. Daardoor zal de waterstress in de regio toenemen, los van de bescheiden neerslagtoename.

110 miljoen mensen

Momenteel kampt 10 procent van de bevolking in het stroomgebied met chronische waterschaarste als gevolg van seizoensinvloeden en ongelijke distributie van waterbronnen. Tegen 2040, blijkt uit ons onderzoek, kan dat percentage tot 35 procent oplopen in een jaar met gemiddelde temperatuur en neerslag. Dat betekent dat meer dan 80 miljoen mensen dan onvoldoende water hebben voor hun dagelijkse leven.

Hitte en droogte verergeren dit. Deze weersomstandigheden verwoesten gewassen, verminderen de opbrengst uit waterkrachtcentrales, reduceren het beschikbare water voor menselijke consumptie en de industrie en verhogen de spanningen over de verdeling van het water in de regio. Tegen 2040 kan een warm en droog jaar betekenen dat 45 procent van de bewoners van het stroomgebied – bijna 110 miljoen mensen – te maken krijgt met waterschaarste.

Zelfs zonder deze ontwikkelingen zal de bevolkingsgroei de waterschaarste verergeren. Maar grotere tekorten aan water dat in waterlopen en rivieren stroomt tijdens toekomstige hete en droge jaren, versterken dat effect. Daardoor zal nog eens 5 tot 15 procent van de toekomstige bevolking in het bekken van de Opper-Nijl te maken krijgen met waterschaarste in hete en droge jaren.

Deze veranderingen in klimaat en bevolking drukken een stempel op het al complexe en gespannen sociaaleconomische en politieke landschap.

De elf oeverstaten concurreren met elkaar om het rivierwater. De Egyptische en Soedanese staten die stroomafwaarts liggen proberen de controle te krijgen over de Nijlstroom, terwijl ook de stroomopwaartse staten proberen voldoende water voor zichzelf te garanderen. In combinatie met de sterke afhankelijkheid van de regio van zelfvoorzienende landbouw en de politieke instabiliteit, bestaat het risico op ernstige voedsel- en watertekorten.

Voedseltekorten en humanitaire crises

Het doel van ons onderzoek was om te begrijpen hoe frequenter er hete en droge jaren zullen zijn, ondanks de lichte toename van de neerslag. Hiervoor hebben we historische klimaattrends geanalyseerd in het Opper-Nijlbekken met gebruik van acht datasets met observatiegegevens. Deze data gaven informatie over neerslag en temperatuur in het Opper-Nijlbekken tussen 1961 en 2005. We gebruikten ook klimaatmodellen om te schatten hoe de temperatuur en neerslag zullen veranderen in deze eeuw.

Uit de resultaten bleek dat hete en droge jaren steeds vaker voorkwamen in de afgelopen vier decennia en dat deze trend waarschijnlijk zal doorzetten. Deze hete en droge omstandigheden zijn vergelijkbaar met die waarin oogsten mislukten, voedseltekorten ontstonden en zich humanitaire crises voordeden in de regio in de afgelopen decennia.

Tegen het einde van de 21ste eeuw kan de frequentie van deze hete en droge jaren stijgen met een factor tussen 1,5 en 3. In het verleden kwamen hete en droge jaren ongeveer eens per twintig jaar voor. De frequentietoename betekent echter dat ze zich in toekomst elke tien jaar kunnen aandienen, waardoor ze een min of meer normaal zullen worden voor de bevolking in de regio.

Droogte en hitte komen dan niet alleen vaker voor, ze zullen ook heviger worden. De temperatuur tijdens een hittegolf kan in de regio stijgen met 2 tot 6 graden Celsius, wat veel meer stress betekent voor mensen, dieren en gewassen dan nu het geval is.

We schatten het aantal mensen dat mogelijk te maken krijgt met waterschaarste door de totale afvloeiing – de hoeveelheid water die in waterlopen en rivieren stroomt – beschikbaar voor menselijke consumptie te vergelijken met de hoeveelheid die iemand nodig heeft voor de dagelijks basisbehoeften. Bij die vergelijking bleek dat, ondanks de kleine verwachte toename van de neerslag, hete en drogen jaren vaker zullen voorkomen terwijl de groeiende bevolking groeit. Daardoor zal de totale watervoorraad veel te klein zijn om aan de behoeften van de regio te voldoen.

Oorzaken

Wat zijn de oorzaken van dit alles? Net als in de rest van de wereld warmt het klimaat rond de Nijl op als gevolg van stijgende concentraties broeikasgassen. Omdat de neerslag naar verwachting licht zal toenemen in de regio, verandert de frequentie van de droge jaren niet significant. De stijgende temperatuur leidt er echter toe dat, als een zich een droog jaar voordoet, dit een erg warm jaar zal zijn.

Bij deze droogte kunnen we een verwachte toename in jaarlijkse verschillen in neerslag verwachten, mogelijk als gevolg van de intensivering van de El Nino- en La Nina-cycli. Hierdoor ontstaat een “neerslagwhiplash” in de regio, waarbij zeer natte en droge jaren elkaar snel kunnen opvolgen.

Wat te doen?

Een belangrijke prioriteit is te garanderen dat voedsel en water eerlijker verdeeld worden onder alle betrokkenen. Ondanks het feit dat er gemiddeld genomen genoeg voedsel en water is, kunnen veel mensen zich dit niet veroorloven of hebben ze er geen toegang toe. Dat probleem zal verergeren.

Een belangrijke eerste stap voor de staten rondom de Nijl is het creëren van een situatie waarin water eerlijk verdeeld wordt. Dat schema moet niet alleen gaan over “historische rechten”, zoals de historische claim van Egypte op twee derde van het stroomgebied, maar ook over de noden van landen zoals Zuid-Soedan en Ethiopië, die water nodig hebben om hun economieën op te bouwen.

Coöperatieve instituten gericht op het delen van water kunnen helpen conflicten te voorkomen. Ethiopië bouwt bijvoorbeeld op dit moment de Renaissancedam op de Blauwe Nijl. Zonder krachtige regionale instituten die politieke en wettelijke garanties bieden op eerlijk gebruik van Nijlwater, leidt de dam tot zorgen in Egypte. Dit omdat de dam waarschijnlijk tot gevolg heeft dat er minder irrigatiewater beschikbaar is voor de landbouw in Egypte.

Water wordt vaak genoemd als bron van conflicten, maar zoals Israël en Jordanië laten zien, kan het ook leiden tot samenwerking en kan het een manier zijn om landen aan de onderhandelingstafel te krijgen. In een toekomstige wereld met  meer mensen en minder water zullen de landen rondom de Nijl moeten samenwerken om optimaal gebruik van de waterbronnen in de regio te bereiken. Dat betekent regenwater opslaan in de natte jaren en verdelen in de droge jaren.

Als regeringen niet samenwerken om hierop voorbereid te zijn, zullen de gevolgen voor de bevolking catastrofaal zijn.

Bron: The Conversation