Laveerwerk tussen China en VS rakelt debat over carrièreplanning VN-chef op (analyse)

De meest succesvolle strategie voor een VN-secretaris-generaal om verkozen te raken voor een tweede ambtstermijn van vijf jaar, bestaan erin geen grote landen tegen de schenen te schoppen. Dat is al zo sinds de oprichting van de VN ruim 65 jaar geleden. De VS, Rusland, China, Groot-Brittannië en Frankrijk, de permanente leden van de machtige VN-Veiligheidsraad, kunnen met hun veto in hun eentje de herverkiezing van een VN-baas tegenhouden. De vijf landen werden daardoor in het verleden vaak ontzien door het boegbeeld van de internationale politiek.

Stille diplomatie

Ban houdt vol dat hij wel degelijk mensenrechtenthema's ter sprake bracht bij zijn bezoek aan China van eind oktober en begin november. Dat gebeurde volgens hem in gesprekken met bepaalde leiders die beter vertrouwelijk blijven. Die verduidelijking kwam er nadat mensenrechtenorganisaties en een commentaarschrijver van de New York Times de VS hadden opgeroepen zich te verzetten tegen de herverkiezing van Ban omdat hij niet op tafel durfde te slaan in China.

Ook de houding van Ban in andere heikele dossiers wijst erop dat hij aan zijn herverkiezing denkt. Alle voorgangers van Ban die zich kandidaat stelden voor een tweede termijn, weigerden in het openbaar kritiek te uiten op het mensenrechtenbeleid van Israël, zegt een voormalige Arabische VN-diplomaat. Dat deden ze uit schrik daarmee de VS tegen zich in het harnas te jagen. "Ban Ki-moon is geen uitzondering. Hij is heel voorzichtig rond thema's als de mensenrechtenschendingen in China of de harde aanpak van tegenstanders door Israël, en dat maakt duidelijk dat hij van plan is om voor een tweede termijn te kandideren."

Geen wrijvingen

Duidelijk is dat de voorgangers van Ban Ki-moon die erin slaagden voor een tweede ambtstermijn verkozen te raken, bedreven waren in de diplomatieke kunst om wrijvingen beperkt te houden. Zijn minder gelukkige voorgangers bleken daar niet zo handig in. De Egyptenaar Boutros Boutros-Ghali werd eind 1996 niet herverkozen ondanks steun van veertien van de vijftien leden van de Veiligheidsraad. Boutros-Ghali irriteerde tijdens zijn eerste vijf jaar de VS te vaak, en botste daardoor op het beslissende moment op het veto van de wereldmacht. Handiger pakte zijn opvolger Kofi Anan het aan, die pas na zijn herverkiezing in 2001 meer kritiek begon te uiten op de VS, onder meer voor hun oorlog in Irak.

Hoe kunnen de VN hun secretaris-generaal beter wapenen tegen de druk van machtige lidstaten? En wat kan ervoor zorgen dat de VN-baas meer geneigd is zich onafhankelijk op te stellen en geen blad voor de mond te nemen?

De Indiër Shashi Tharoor, een voormalige onder-secretaris-generaal van de VN die vier jaar geleden samen met Ban kandideerde voor de hoogste functie binnen de organisatie, was een sterke voorstander van één enkele ambtstermijn van zeven jaar. Phyllis Bennis, een VN-expert van het Amerikaanse Instituut voor Beleidsstudies, deelt die overtuiging. Een secretaris-generaal die niet op herverkiezing moet hopen, heeft alvast één belangrijke reden minder om machtige landen naar de mond te praten en kan van meet af aan moedige standpunten innemen.

Slap

Volgens Bennis is de functie van secretaris-generaal altijd een zwaar gepolitiseerde post geweest, maar is dat de voorbije kwarteeuw nog meer uitgesproken geworden. Bij een benoeming spelen altijd de belangrijke allianties en vijandschappen van het moment een rol, en de machtsverhoudingen tussen de 192 lidstaten van de VN. Maar het allerbelangrijkste is dat de nieuwe man of vrouw aanvaardbaar is voor de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad, zegt Bennis. "Dat komt meestal neer op iemand die politiek gezien slap genoeg geacht wordt om eerst en vooral de belangen van de VS niet in vraag te stellen, en daarna die van China en dan die van de drie andere permanente leden."

Volgens Bennis werd Ban Ki-moon bij zijn benoeming gezien als "een man van Washington". Die indruk werd versterkt toen hij bij zijn eerste persconferentie op een vraag over de executie van de voormalige Iraakse president Saddam Hussein inging tegen het verzet dat de VN altijd heeft aangetekend tegen de doodstraf. Ban blijft ook weigeren steun te verlenen aan pogingen om Israël verantwoording te doen afleggen over oorlogsmisdaden in de Gazastrook, ook een houding die lijkt ingefluisterd door de Amerikanen.