"Verkoop geen Europese spionagesoftware meer aan dictators"

Volgens mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch is door gebrekkige wetgeving de verkoop van zogenoemde dual use-items aan repressieve regimes mogelijk. Het gaat dan onder meer om apparatuur of software voor massasurveillance en spionage.

Regeringen hebben die technologie gebruikt om mensenrechtenactivisten, journalisten en oppositiegroepen aan te pakken.

In een brief dringen de mensenrechtengroepen erop aan dat de Europese Unie wetgeving aanneemt die bedrijven verplicht om onderzoek te doen naar de mensenrechtensituatie in een land, en exportvergunningen te weigeren als er een substantieel risico is dat producten gebruikt wordt om mensenrechten te schenden.

Tegenstand

In 2016 stelde de Europese Commissie al een aantal hervormingen voor die grotendeels gesteund werden door het Europees Parlement. De Europese Raad ging er in 2019 echter niet mee akkoord. Tsjechië, Cyprus, Estland, Finland, Ierland, Italië, Polen en Zweden waren tegen de hervormingen, en voerden daarbij met name economische argumenten aan.

De Europese Commissie heeft inmiddels nieuwe wijzigingen geformuleerd in een poging tot een compromis te komen. Die voorstellen gaan volgens Human Rights Watch niet ver genoeg.

Dertig landen

Spionagetechnologie wordt geproduceerd door diverse Europese bedrijven. Zo is het mogelijk met FinSpy van het Duitse bedrijf FinFisher contacten op mobiele telefoons te achterhalen, tekstberichten, e-mails, locaties, foto’s en andere data. Ook kunnen er gesprekken mee worden opgenomen.

Het Italiaanse Hacking Team verkoopt het Remote Control System (RCS) waarmee ingebroken kan worden op computers en smartphones.

Citizen Lab, een onderzoeksgroep in Toronto, heeft bewijs gevonden dat FinSpy door dertig regeringen wereldwijd is gebruikt, inclusief landen zoals Bahrein, Oman en Qatar. De software van Hacking Team zou volgens Citizen Lab gebruikt zijn in 21 landen, waaronder Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten.

Gerechtelijk onderzoek

Volgens HRW gebruikte de Ethiopische regering zowel de software van FinFisher als die van Hacking Team tegen leden van de oppositie en journalisten in het buitenland. Ook de Verenigde Arabische Emiraten gebruikten zowel FinSpy als RCS om de activist Ahmed Mansoor te volgen. Hij zit momenteel een gevangenisstraf van tien jaar uit voor ‘internetcriminaliteit’.

Naar het Franse bedrijf Amesys, nu Nexa Technologies, lopen verschillende gerechtelijke onderzoeken vanwege zijn rol in het faciliteren van mensenrechtenschendingen. Er wordt onder meer onderzocht hoe surveillancesystemen van het bedrijf werden ingezet in Libië om politieke tegenstanders van de voormalige Libische leider Muammar Khaddafi op te sporen.

Een ander onderzoek loopt naar de vermeende levering van monitoring-systemen in 2014 aan de regering van Abdel Fattah al-Sisi in Egypte.

Myanmar

In juli vorig jaar ontdekten onderzoekers dat FinSpy gebruikt werd in Myanmar, een land dat wreedheden beging tegen de Rohingya-minderheid en geregeld journalisten, activisten en zelfs satirische groepen vervolgt. FinSpy werd ook gebruikt tegen de belangrijkste oppositiepartij in Turkije, tijdens een protest in 2017, stelt HRW.

Memento Labs, het bedrijf dat Hacking Team overnam in 2019, zegt niet te kunnen reageren op activiteiten van Hacking Team voor de overname. Wel stelt het bedrijf in een reactie op vragen van HRW dat er een nieuw beleid en nieuwe procedures zijn waarin beter wordt gekeken naar de mensenrechtengevolgen van zijn verkoop. FinFisher reageerde niet op een verzoek om commentaar.

“Hoe langer deze handel ongereguleerd is, hoe waarschijnlijker het is dat repressieve regeringen er gebruik van maken om activisten en critici te bespioneren, en die informatie misbruiken. Dat staat in sterk contrast met de steun die Europa uitspreekt voor mensenrechten”, zegt Wenzel Michalski van HRW Duitsland.