Steeds meer wapengeweld tussen herders en boeren in Sahel

Terwijl tijdens de afgelopen jaarwisseling wereldwijd vuurwerk werd afgestoken, klonk in de Nigeriaanse staat Benue geweervuur. In een nacht tijd werden 73 mensen vermoord en raakten honderden gewond door terreur van herders in twee regio's die hoofdzakelijk bewoond worden door boeren.

Ruzies tussen boeren en herders gaan al terug tot het prekoloniale tijdperk. Maar vorig jaar namen ze alarmerende proporties aan, toen duizenden mensen omkwamen bij meer dan vijftig confrontaties. Dit volgde op een stijging van het aantal confrontaties sinds 2011 in Nigeria, Ghana, Mali, Niger, Mauritanië, Ivoorkust en Senegal.

De dramatische stijging in het aantal aanvallen en de intensiteit daarvan, wordt in toenemende mate gezien als een bron van zorg in de regio. De Global Terrorism Index sprak in 2017 over 2500 doden tussen 2012 en 2016 in Afrika ten zuiden van de Sahara. De meeste doden vielen in Nigeria. Tussen 2007 en 2011 waren er 67 confrontaties tussen boeren en herders in Nigeria. Tussen 2012 en 2018 was dat gestegen tot 761.

Toegang tot land en water, droogte, verwoestijning en etniciteit zijn factoren die allemaal bijdragen aan het geweld. Aanvallen vinden vaak plaats als dieren zich op land van boeren begeven en de gewassen vernielen. De plotseling stijging in het aantal aanvallen en doden suggereert echter dat er meer speelt dan klimaatverandering en een strijd om natuurlijke hulpbronnen.

Er is groeiend bewijs dat de conflicten in andere landen bijdragen aan de sterke stijging van het aantal aanvallen en slachtoffers. Het geweld wordt bijvoorbeeld aangejaagd door de onrust in Libië sinds 2011 en het al zes jaar durende conflict in Mali. Deze regionale conflicten hebben geresulteerd in proliferatie van wapens. Herders zijn bijvoorbeeld vaak bewapend, en soms komen die wapens uit Libië. Diefstal en smokkel van vee zijn ook een nieuwe trend in de hele regio.

Wapenproliferatie

Het conflict in Libië sinds 2011 heeft geleid tot ongekende wapenproliferatie in de Sahel en Afrika ten zuiden van de Sahara en droeg bij aan het conflict in Mali. Terroristische organisaties zoals AQIM en Boko Haram hebben ook geprofiteerd van de wapenmarkt: de regio werd overspoeld met duizenden lichte wapens.

De groei van de illegale wapenmarkt in de regio ging samen met een toename van veediefstal sinds 2011. En die diefstal wordt aangejaagd door kartels die illegaal verkregen rijkdom aanwenden om groepen jonge mannen te bewapenen die vee stelen van nomaden. Dat vee wordt dan verplaatst naar grote ranches of gaat de grens over voor verkoop. De kartels profiteren van een stijgende vleesprijs: een volwassen koe wordt in de regio verkocht voor ongeveer 1000 dollar.

Deze trend heeft ertoe geleid dat steeds meer herders zich bewapenen. Ze gebruiken hun wapens bij de kleinste provocatie ook tegen boeren, want iedereen die hun nomadische activiteiten hindert, wordt gezien als vijand.

Hoewel conflicten tussen boeren en herders soms het etiket 'etnisch of religieus' conflict krijgen, spelen er ook economische factoren mee. Volgens berichten zou een onbekende helikopter voorraden gedropt hebben voor herders in afgelegen gebieden. Leiders in de staat Taraba beweerden onlangs iets soortgelijks: helikopters zouden wapens gedropt hebben voor herders. 

Herders zeggen dat ze wapens dragen om zichzelf en hun vee te beschermen tegen toegenomen bedreigingen. En boeren zijn begonnen met het vormen van groepen burgerwachten om zichzelf te beschermen tegen aanvallen van herders. Het gevolg is een cyclus van geweld.  Waar ruzies voorheen werden opgelost via dialoog tussen plaatselijke leiders en herders, worden nu wapens getrokken.

Te langzaam en ineffectief

De reactie van regeringen in de regio verschilt. Nigeria wordt bekritiseerd vanwege zijn lakse houding. In een poging te bewijzen dat het de conflicten serieus neemt, voerde het Nigeriaanse leger onlangs luchtaanvallen uit op diverse dorpen, waarbij onschuldige slachtoffers vielen. Amnesty International uitte stevige kritiek op deze aanvallen en noemde ze "totaal inadequaat, te laat, ineffectief en in sommige gevallen onwettig."

De Ghanese overheid ziet de herders als de agressors. Politieagenten hebben een mandaat om te schieten als hun vee te dichtbij komt. 

Niger pakt het weer anders aan. Daar worden mensen met een verwijzing naar hun islamitische geloof gewaarschuwd geen vee te stelen en moorden te plegen. Dit leidde ertoe dat dertig wapens door herders werden ingeleverd bij de politie.

Een regionale, multinationale benadering?

Het geweld in de regio lijkt in snel tempo te escaleren en vraagt om een snel antwoord. De poreuze grenzen en grote, onbestuurde gebieden maken dit een probleem dat gezamenlijk aangepakt moet worden, zoals dat ook gebeurt met de opstand van Boko Haram.

Sommige gouverneurs in Nigeria, inclusief de gouverneur van de staat Benue, zijn van mening dat het houden van vee op vaste plaatsen, in ranches, de enige oplossing voor de crisis is. Hoewel ranching een goed idee is, is het niet gezegd dat dat het probleem oplost, omdat het de cultuur en traditie van de nomaden niet erkent. In plaats daarvan zouden graasgebieden aangewezen kunnen worden die voor zowel boeren als herders acceptabel zijn.

Daarnaast zou het inperken van de wapensmokkel, om het onophoudelijke verlies van levens en bezittingen te voorkomen, bovenaan de agenda moeten staan bij alle betrokken landen.

Bron: The Conversation