Onafhankelijke krant is antwoord op inperking persvrijheid in Slovakije

In 2014 heerste er ongerustheid onder journalisten nadat lokale zakenmannen een substantieel aandeel hadden gekocht in de krant waarvoor ze werkten. Uit protest en uit angst voor inmenging verlieten enkele redactieleden hun werkgever. Ze startten een eigen onafhankelijke krant.

Velen dachten in die tijd dat het project een maat voor niets zou worden. Vijf jaar later is Dennik N een van de meest populaire media van het moment, zowel in print als online. Dennik is het Slovaakse woord voor krant, de N staat voor Nezavislost, wat onafhankelijkheid betekent.

Leden

Van bij het begin koos Dennik N voor een model met leden voor het grootste deel van hun inkomsten.

Een groep van zes personen van het Slovaakse IT-bedrijf ESET investeerde in de krant en nam een aandeel van 51 procent in het bedrijf. Tot op vandaag is dat nog steeds zo, de overige 49 procent is in handen van de journalisten. In een overeenkomst staat vastgelegd dat er van deze zes IT’ers geen enkele redactionele inmenging wordt getolereerd.

Ondertussen werd het Readers’ Engagement and Monetisation Platform (REMP) opgericht, een open source software en abonnementenplatform dat de journalisten toestaat om rechtstreeks met de leden in contact te komen over wat ze verwachten van hun krant.

Mee investeren

Lukas Fila, een van de oprichters van Dennik N, en nu ceo van het bedrijf dat de krant uitgeeft, vertelt ons over de voordelen van het ledenmodel en hoe hij het gevoel heeft dat steeds meer mensen het normaal vinden om zelf mee te investeren in onafhankelijke journalistiek.

IPS: Jullie krant is ontstaan op het moment dat jullie bij de vorige werkgever te veel inmenging vreesden van een groep zakenlui die zich had ingekocht. Het model is geënt op journalistieke onafhankelijkheid. Wil dat zeggen dat het niet mogelijk is voor kranten in Slovakije, of daarbuiten, om redactioneel onafhankelijk te zijn zonder te moeten rekenen op een model dat voornamelijk gefinancierd wordt door leden die een abonnement betalen?

Lukas Fila: “Natuurlijk is dat wel mogelijk. Eerst en vooral zullen velen redeneren dat redactionele onafhankelijkheid niet strikt gerelateerd is aan economische onafhankelijkheid.

“Ten tweede zijn er ook andere bedrijfsmodellen waarmee mediaorganisaties genoeg geld kunnen verdienen, met name door advertentie-inkomsten of gespecialiseerde producten, zoals het organiseren van conferenties, het verkopen van boeken of het leveren van analyses.

“Het model gebaseerd op digitale abonnementen heeft echter verschillende voordelen: het aantal mensen dat begint te beseffen dat het normaal is om voor online artikels te betalen, groeit. Bovendien wordt het nauw geassocieerd met de essentie van journalistiek, het leveren van hoogwaardige inhoud aan je publiek. Het dwingt je om voortdurend na te denken over manieren om inhoud te brengen waarvan mensen denken dat het de moeite waard is om ervoor te betalen.”

Onafhankelijkheid

Je inkomsten binnenhalen uit de abonnementsbijdragen van de leden, is nog geen garantie voor redactionele onafhankelijkheid. Kunnen jullie die garantie wel geven, zeker gezien het feit dat enkele lokale zakenlui uit de IT-sector een meerderheidsaandeel in jullie krant hebben?

“De zes mede-eigenaren van ESET hebben een aandeel van 51 procent in ons mediabedrijf. In de overeenkomst met hen staan verschillende passages gespecifieerd die de redactionele onafhankelijkheid bewaken. Zo is het bijvoorbeeld onmogelijk voor hen om de hoofdredacteur te ontslaan. Maar meer belangrijk nog hebben onze eigenaars geen banden met de staat, er zijn geen commerciële conflicten of interesses, ze hebben geen rol in het management van ons krantenbedrijf en ze hebben op geen enkele manier geprobeerd om invloed uit te oefenen op wat we schrijven.

“Anderzijds hebben zij wel aanvallen mogen incasseren door verschillende politici die zich bedreigd voelen door wat wij schrijven. Editoriale onafhankelijk is geen punt bij Dennik N, we hebben de grootste onafhankelijkheid die je je maar kan voorstellen.”

Zijn er andere media in Slovakije die jullie model van het betalend lidmaatschap hebben aangenomen? En zo ja, was dat ook vanwege een zekere bedreiging van hun onafhankelijkheid?

“Dit model werd zeker al uitgeprobeerd in Slovakije, zelfs nog voor wij onze krant lanceerden. Een van mijn collega’s, Tomas Bella, is de oprichter van Piano, een bedrijf dat betaalmuursystemen ontwikkelt voor uitgevers. Er zijn verschillende Slovaakse media die hiermee experimenteren en hun motivaties zijn zowel redactioneel als commercieel.”

Advertenties

Overal ter wereld ervaren de media moeilijkheden om financieel overeind te blijven. Denk je dat jullie model ook op lange termijn duurzaam is?

“Ons model is wellicht het meest immuun tegen schommelingen van de markt. Inkomsten uit advertenties zijn extreem onderhevig aan veranderingen, maar op loyale abonnees kan je vaak heel lang blijven rekenen.”

Jullie oorspronkelijke krant richtte zich specifiek op politieke verslaggeving en onderzoeksjournalistiek. Heb je gekozen voor deze specifieke maar vrij beperkte focus omdat je hierin een opportuniteit zag?

“De focus is ondertussen verbreed. We hebben momenteel ook stukken over sport, lifestyle, cultuur en wetenschap. We maken podcasts, boeken en educatieve projecten en we hebben net ook een zakelijke publicatie gelanceerd.

“Op een maand tijd bereiken we 1 miljoen unieke bezoekers, en dat voor een land met 5 miljoen inwoners. Daar slaag je niet in als je focus te eng is. Het oorspronkelijke model was het resultaat van verschillende factoren: de journalisten die meekwamen om Dennik N op te starten, ons idee over welke inhoud de eerste groep abonnees het meest zou aanspreken, een manier om de kosten te drukken. We zijn gestart met minder dan 50 medewerkers en 6000 leden die ons financieel steunden via een crowdfundingactie. Vandaag zijn er 70 mensen die voor ons werken en hebben we 42.000 leden. We hopen dat nog verder uit te breiden.”

Europese Commissie

Slovakije wordt op de korrel genomen door internationale mediawaakhonden zoals Reporters Without Borders en eveneens door de Europese Commissie, die de bezorgdheid heeft geuit over de persvrijheid in het land. Oligarchen kopen mediahuizen op en politici vallen journalisten soms openlijk aan. Heb jij de indruk dat de persvrijheid onder druk staat in Slovakije?

“Dat gevoel hebben we al sinds we met Dennik N zijn gestart. Het was onze voornaamste motivatie. Ons succes heeft de situatie misschien al een klein beetje verbeterd. Het maakte duidelijk dat de hele markt niet kan worden gecontroleerd door oligarchen. Ook heeft het journalisten van andere redacties meer moed gegeven om zich vrij uit te spreken. Evenwel is het ook zo dat de wissel van eigenaren bij mediabedrijven nog niet voorbij is, en meestal is zo’n wissel niet in het voordeel van de vrijheid van meningsuiting. Voeg daar nog de onzekerheid over de parlementsverkiezingen van volgend jaar aan toe, en je weet dat de situatie snel kan keren.”

Toen onderzoeksjournalist Jan Kuciak en zijn verloofde Martina Kusnirova vorig jaar werden vermoord, gaf de politie toe dat dit vanwege zijn journalistieke werk was. Door collega-journalisten werd gezegd dat de politiek een klimaat van haat ten aanzien van journalisten had gecreëerd dat de moord mee mogelijk maakte. Gaat u hiermee akkoord en hebt u de indruk dat politici sinds de moord minder aanvallend zijn geworden?

“Het is steeds duidelijker dat de eerste verantwoordelijkheid van de politiek was dat het een systeem toeliet waarbij oligarchen en maffiosi inspraak hadden op een hoog niveau. Dat gaf hen het gevoel onaantastbaar te zijn, wat uiteindelijk leidde tot de tragische gebeurtenissen. Dat is ernstiger dan enkel een bepaalde manier om met journalisten om te gaan.

“Maar ook die houding is van tel natuurlijk, en met een korte uitzondering vlak na de moord, is er weinig veranderd. Onder een aantal vooraanstaande politici bestaat een mix van paranoia en cynisme ten aanzien van journalisten. Iets wat we in grotere delen van het Westen zien gebeuren trouwens.”

Gevaarlijk

Deze maand werd in Slovakije een wet goedgekeurd die politici de kans geeft om een recht van antwoord te vragen in kranten die verhalen publiceren die in hun ogen onwaar of misleidend zijn. Vormt dit volgens u een bedreiging voor de persvrijheid?   

“Er zijn trends in Slovakije die ik als gevaarlijk beschouw, maar deze wet is niet iets waar we ons al te veel zorgen over moeten maken, denk ik.”

Slovakije is maar een van de vele landen waar de persvrijheid onder druk staat. Hoe kunnen media hier tegenin gaan?

“We doen ons best om anderen te helpen, waar mogelijk. Vorig jaar hebben we Dennik N gelanceerd in Tsjechië, samen met lokale investeerders en journalisten. Na meer dan een jaar hadden ze al 11.000 abonnees en we hopen dat ze ons succes kunnen nadoen. We kijken ook naar andere markten maar veel meer kunnen we niet doen. Ik heb geen universele antwoorden want andere markten hebben ook andere problemen.”