"Zuid-Afrika was een internationale paria met kernwapens"

Zuid-Afrika trad op 10 juli 1991 toe tot het non-proliferatieverdrag. "In een eerste fase werden de zes nucleaire tuigen ontmanteld", verklaart Greg Mills, hoofd van de Brenthurst Foundation, een onderzoeksinstelling in Johannesburg die Afrikaanse regeringen adviseert.

"In een tweede fase in 1992 werd het Zuid-Afrikaanse raketprogramma volledig opgedoekt en in een derde fase tot slot werd komaf gemaakt met het Zuid-Afrikaanse programma voor biologische en chemische oorlogsvoering", aldus Mills, die besluit dat "Zuid-Afrika een unieke positie in de wereld bekleedt als eerste land dat vrijwillig afstand deed van zijn kernwapens."

President Zuma

Het initiatief van de apartheidsleiders is zonder twijfel lovenswaardig, maar waren hun motieven wel zo zuiver? Hebben ze hun nucleaire capaciteit ontmanteld omdat ze geloofden in een Afrika zonder kernwapens? Of wilden ze niet dat de wapens in handen kwamen van Nelson Mandela en zijn ANC?

Mills' collega Terence McNamee schreef in de Johannesburg Star dat het land dat zijn kernwapens opgaf niet het huidige Zuid-Afrika was, maar een internationale paria. "President Zuma gelooft ongetwijfeld dat het apartheidsregime haar nucleaire arsenaal vernietigde om te vermijden dat het in handen van het ANC zou vallen."

Hij wijst erop dat de wereld pas in maart 1993 wist dat Zuid-Afrika afstand had gedaan van zijn kernwapens en dat zelfs Mandela al die tijd niet op de hoogte was dat het programma was geschrapt (of dat het zelfs ooit had bestaan).

Imago

Jeremy Sampson van het consultancybureau Interbrand Sampson in Johannesburg gelooft dat de beslissing van Zuid-Afrika om met de ontwikkeling van kernwapens te stoppen de morele autoriteit van het land op het vlak van non-proliferatie heeft opgekrikt.

"De voorbije decennia hebben imago en reputatie fors aan belang gewonnen. Dat geldt niet alleen voor bedrijven, producten en diensten. Vandaag ontsnappen mensen en zelfs landen hier niet meer aan", meent hij.

Sampson speculeert dat het regime voor haar beslissing mogelijk beloningen heeft gekregen waarover nog niets is uitgelekt. "Wat de beloning ook geweest is, het moet zeer de moeite geweest zijn", denkt hij.

Westerse druk

Frans Cronje, onderdirecteur van de denktank South African Institute of Race Relations, vermoedt dan weer dat het apartheidsregime onder sterke druk stond. "De hele zaak werd voorgesteld als een eerbaar initiatief om de kernwapens uit Afrika weg te halen. Maar waarschijnlijk hadden westerse landen en Rusland ook hun bedenkingen bij een onafhankelijk Afrikaans land met kernwapens."

Hij gelooft ook dat Zuid-Afrika vandaag sterker op het internationale toneel zou staan als het nog over zijn nucleaire arsenaal had beschikt. "Waarom denk je dat andere landen het voorbeeld niet volgen?"

De echte redenen voor de ontmanteling zullen we misschien nooit kennen. Wel zeker is dat Zuid-Afrika met zijn beslissing een stem kreeg bij non-proliferatiekwesties wereldwijd en dat het land kernenergie kan opwekken zonder internationale verdenking op te wekken zoals dat bij Iran het geval is.