Zo wordt de Indonesische bevolking verslaafd gehouden aan tabak (OPINIE)

Indonesië heeft een van de hoogste rokersratio’s ter wereld: twee op de drie mannen roken en bij adolescente jongens is dat ongeveer 40 procent. De prijs van sigaretten is er bij de laagste in Zuid-Oost-Azië. Een pakje merksigaretten kost er slechts anderhalve euro en lokale merken verkopen zelfs losse sigaretten aan vijf eurocent – wat roken betaalbaar maakt voor de 65 miljoen rokers in het land.

Indonesië heeft een complex accijnzensysteem voor tabak met twaalf categorieën. Witte, machinaal gemaakte sigaretten worden anders belast dan de typische kretek sigaretten met kruidnagel, en nog anders dan handgerolde. Ook de grootte van de producent speelt een rol. Er is weinig of geen jaarlijkse accijnsverhoging, en dus ook geen afremmend effect voor het tabaksgebruik, zeker onder de armsten die het gros van de rokers vormen.

Gesaboteerd

In 2017 vaardigde het Ministerie van Financiën nochtans een voorstel uit om de tabaksaccijzen in 2018 te verhogen en tegelijk de heffing op tabak te vereenvoudigen, door de twaalf categorieën te reduceren tot vijf. Deze accijnsvereenvoudiging werd gezien als een troef voor de volksgezondheid. Minder categorieën zullen leiden tot minder prijsverschillen, zodat rokers niet meer kunnen overstappen naar goedkopere sigaretten.

In november 2018 werd dit plan echter plotseling ingetrokken. Er was plots geen sprake meer van accijnsverhoging en takscategorievermindering.

Mouhamad Bigwanto doet onderzoek naar de volksgezondheid voor de Universiteit Muhammadiyah prof. dr. Hamka. Aan de hand van honderden nieuwsberichten constateerde hij dat pro-tabak lobbygroepen een systematisch, tactisch plan ontwikkelden, dat leidde tot de afschaffing van de verhoging van de accijnzen en de vermindering van belastingcategorieën teniet deed.

Zijn bevindingen over de inmenging van de tabaksindustrie in het accijnsbeleid in Indonesië werden gepubliceerd door de Southeast Asia Tobacco Control Alliance (Seatca). Ze tonen duidelijk hoe de tabaksindustrie zichzelf afschildert als cruciale pijler voor de Indonesische economie een tegelijk het accijnsbeleid op tabak countert met een langetermijnsstrategie op verschillende fronten tegelijk.

‘Onafhankelijke’ denktank

Zo publiceerde het Coördinerende Ministerie van Economische Zaken midden 2018 een nieuw stappenplan dat het belang van de tabaksindustrie onderstreept. Dit stappenplan werd uitgewerkt door de denktank Independent Research and Advisory Indonesia (IRAI), die ingeschakeld werd door de overheid. De stichter en voorzitter ervan is de voormalige CEO van de Sampoerna Foundation, de liefdadigheidsinstelling van Sampoerna, eigendom van een van de grootste sigarettenfabrieken ter wereld. Het tabakgerelateerde Sampoerna Strategic is een van de klanten van de denktank IRAI.

Dit nieuwe plan is duidelijk pro-tabaksindustrie georiënteerd en hamert op het belang van deze industrietak. Het pleit voor de bescherming ervan en een groei tot 2045, en kant zich tegen elke inperking van het tabakgebruik. Op basis hiervan werd de accijnsverhoging en de belastingcategorievereenvoudiging verworpen. Dit pro-tabak plan werd op verschillende beleidsafdelingen uitvoerig verdedigd, ook op het Ministerie van Volksgezondheid.

Lobbygroepen

Verscheidene pro-tabak lobbygroepen werden gemobiliseerd om steun los te weken bij de bevolking en publieke druk uit te oefenen. Deze groepen verkondigden telkens de boodschap dat een verhoging van de accijnzen op tabak ten koste zou gaan van de tabaksindustie die zes miljoen mensen tewerkstelt, en dus zou leiden tot enorme werkloosheid en verminderde overheidsinkomsten.

De boodschappen van deze groeperingen werden eindeloos herhaald en kregen ook in de media veel aandacht. Voor de camera zetten academici en onderzoeksinstituten uiteen waarom ze een accijnsverhoging en taksvereenvoudiging geen goed idee vonden. Een prominente religieuze organisatie die een belangrijke invloed heeft op de moslimmeerderheid onder de bevolking, kantte zich duidelijk tegen de accijnsvereenvoudiging. Ook in de ministeries zelf gingen er stemmen op om de tabaksindustrie te steunen en de beleidsmakers werden tot op het hoogste niveau door hen beïnvloed, inclusief de president.

230.000 doden per jaar

In schril contrast daarmee uitten maar weinig gezondheidsorganisaties hun steun voor de accijnsverhoging op tabak, met als gevolg dat eind 2018, onder zware druk van de verschillende pro-tabakgroeperingen en de constante inmenging door de tabaksindustrie zelf, de regering aankondigde de accijnzen op tabak niet te verhogen in 2019, en van haar plan afzag om de belastingcategorieën te vereenvoudigen. Dit toont duidelijk de macht aan van de tabaksindustrie om de beleidsmakers te beïnvloeden, en legt de kwetsbaarheid bloot van de regering tegen inmenging door de industrie.

De strategische tegenkanting van de tabaksindustrie tegen accijzen op sigaretten is niet nieuw. Verbijsterend is wel de toegenomen bereidheid van de beleidsmakers om daar positief op in te gaan, terwijl de schadelijke effecten van roken toch algemeen erkend worden.

Wereldwijd stippelen steeds meer landen met een tabakontradend beleid uit voor een rookvrije toekomst. De Indonesische overheid gaat bewust de tegenovergestelde richting uit om de tabaksindustrie te beschermen, en dat nog vijfentwintig jaar lang, zonder stil te staan bij de 230.000 Indonesiërs die jaarlijks sterven door tabakgerelateerde aandoeningen.

Gedragscode

Paradoxaal genoeg heeft Indonesië zich wel geëngageerd om de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties te onderschrijven. Die streven nochtans gezondheid voor iedereen na en een ontrading van tabakgebruik. Er zijn duidelijk andere maatregelen nodig om ervoor te zorgen dat de volksgezondheid niet ondermijnd wordt door commerciële belangen.

Nodig is met name een gedragscode voor beleidsmedewerkers, die de contacten met de tabaksindustrie en haar vertegenwoordigers beperkt, transparantie verzekert en de inmenging door de industrie voorkomt. Ook dienen instellingen en personen die een band hebben met de tabaksindustrie, zich niet te mengen in het tabakbeleid, gezien de evidente belangenvermenging. En tot slot dienen politieke partijen hun financieringsbronnen vrij te geven, als een beginsel van goed bestuur.