Wordt de vierde Industriële Revolutie onze redding?

Ik ben een ingenieur, en momenteel ook secretaris-generaal van de Verenigde Naties. Wij zijn hier omdat we geloven in de kracht van wetenschap, innovatie en techniek.

Vanuit mijn perspectief is het belangrijk innovatie en technologie, en innovatie en openbaar beleid met elkaar te verbinden om er zeker van te zijn dat innovatie leidt tot betere samenlevingen. Maar laten we kort terugkijken naar het recente verleden om beter in staat te zijn ons de nabije toekomst voor te stellen.

Globalisering

In de afgelopen tientallen jaren zagen we de grote impact van innovatie, wetenschap en technologie in combinatie met de globalisering van onze wereld, onze economieën, onze samenlevingen en ons leven. Die impact was in essentie goed. Er was sprake van groeiende handel en groeiende economieën, groei van de wereldwijde middenklasse en een drastische vermindering van het aantal absolute armen.

Er was sprake van een aanzienlijke verbetering van de leefomstandigheden van een grote meerderheid van de bevolking, groei van de levensverwachting, minder kindersterfte, meer geletterdheid – in het algemeen is het duidelijk dat het in de afgelopen jaren de goede kant op is gegaan met onze wereld. Maar die enorme groei bracht ook bijkomende schade met zich mee. Ik noem twee dingen: klimaatverandering en groeiende ongelijkheid.

Ik zie de klimaatverandering als de belangrijkste dreiging van onze tijd. In combinatie met een aantal andere trends, bevolkingsgroei, chaotische verstedelijking, voedselonzekerheid en waterschaarste is klimaatverandering waarschijnlijk de grootste bedreiging voor onze planeet op dit moment.

We zien steeds vaker orkanen en andere natuurrampen, steeds intenser en met meer verwoestende gevolgen. Tegelijkertijd is er sprake van verwoestijning, vernieling van de menselijke leefomgeving, grote aantallen vluchtelingen en migranten en concurrentie om grondstoffen die instabiliteit of conflicten uitlokt. Daarmee is klimaatverandering tegenwoordig ook een veiligheidskwestie.

Populisme

Tegelijkertijd is er groeiende ongelijkheid. Acht mannen (want het zijn mannen, geen vrouwen) bezitten evenveel als de armste helft van de mensheid. Terwijl we leven in een tijd van wereldwijde welvaart, voelen mensen zich ook achtergesteld. Mensen, maar ook sectoren en regio’s waar fabrieken sluiten en werkloosheid heerst. Zij zien wat er in de rest van de wereld gebeurt, voelen zich gediscrimineerd en voelen woede, wat kan leiden tot instabiliteit en conflicten. Het ondermijnt het vertrouwen van mensen in de instellingen, in de overheid, in internationale organisaties en in het politiek establishment.

Dit draagt bij aan de opkomst van populisme, xenofobie en racisme, die de sociale cohesie van onze samenlevingen ondermijnen. We moeten ons er dus van bewust zijn dat globalisering een goede kracht is, en dat de ontwikkeling van nieuwe technologie ook een goede kracht is. Maar we moeten alert zijn op de eventuele bijkomende schade die deze ontwikkelingen met zich meebrengen.

Er bestaat een antwoord. Het antwoord op klimaatverandering is klimaatactie, het antwoord op groeiende ongelijkheid is een strijd voor eerlijke globalisering. De internationale gemeenschap wist twee historische akkoorden te sluiten. Een is het Klimaatakkoord van Parijs, de andere is de Agenda 2030, die is goedgekeurd door alle landen in de wereld en zich richt op inclusiviteit en duurzame ontwikkeling via de Duurzame Ontwikkelingsdoelen.

Groene economie

Het probleem is de implementatie. Het is goed dat het Akkoord van Parijs er is. Maar het is niet genoeg. Zelfs als de doelstellingen van Parijs worden gehaald, zal de temperatuur op aarde met meer dan 3 graden stijgen voor het einde van deze eeuw, wat catastrofaal is. Aan de andere kant is het ook duidelijk dat niet alle landen zich houden aan de afspraken van Parijs. Dat betekent dat we onze klimaatambities naar boven toe moeten bijstellen.

Hetzelfde geldt voor de strijd voor eerlijke globalisering. We zullen de initiatieven van overheden, bedrijven, financiële markten en burgerorganisaties bij elkaar moeten brengen om armoede uit te roeien, onderwijs voor iedereen te garanderen, de oceanen schoon te maken en een aantal andere dingen te doen die essentieel zijn om het leven op onze planeet duurzaam en inclusief te maken.

Dit is niet eenvoudig. Opnieuw is het probleem de implementatie. Maar het goede nieuws is dat de wetenschap aan onze kant staat. Kijk naar klimaatactie. Dankzij nieuwe technologieën, groene technologieën, is de groene economie de economie van de toekomst geworden. Groene business is goede business, waarmee je tegelijkertijd geld kunt verdienen en aan een betere wereld kunt werken.

Hetzelfde geldt voor de combinatie van nieuwe technologieën die we tegenwoordig de Vierde Industriële Revolutie noemen, de revolutie op het gebied van informatie- en communicatietechnologie. Vooral kunstmatige intelligentie wordt in dit verband veel genoemd.

Maar ook biotechnologie, nanotechnologie en andere vormen van innovatie die ons de mogelijkheid geven de voorwaarden te creëren voor groei en ontwikkeling waar iedereen van kan profiteren.

De wetenschap staat aan onze kant. Ik geloof echt dat deze vierde Industriële Revolutie het antwoord kan zijn op deze belangrijke vragen en de grote problemen waar we mee te maken hebben op het gebied van sociale ongelijkheid, milieudegradatie en andere bedreigingen.

Met het oog op ons verleden moeten we naar de toekomst kijken met een strategische visie waarin acties van overheden, private sector, onderzoekers, burgerorganisaties gecombineerd worden. Zo kunnen we garanderen dat deze vierde Industriële Revolutie daadwerkelijk in alle opzichten een goede kracht wordt.

Nieuwe kijk op onderwijs

Het is duidelijk dat deze vierde Industriële Revolutie een drastische impact op onze samenlevingen, onze manier van leven en ook onze arbeidsmarkten zal hebben. Het is daarom belangrijk te anticiperen op potentieel negatieve gevolgen van deze technologische evolutie. Over een paar jaar hebben we misschien geen chauffeurs meer nodig voor auto’s, vrachtwagens en andere vervoersmiddelen. Met de komst van bepaalde nieuwe technologieën lopen we een risico op grote werkloosheid, zowel in ontwikkelde als in ontwikkelingslanden.

Het antwoord is niet deze ontwikkelingen te stoppen. Het antwoord is aanpassing aan de manier waarop we werken en er tijdig een antwoord op te formuleren.

Dat betekent een revolutie en grootschalige investeringen in onderwijs en opleiding. Het onderwijs van de toekomst stelt andere eisen dan we gewend zijn. Het gaat er niet om te leren hoe dingen te doen, maar te leren ze niet meer te leren, omdat we de dingen die we nu doen, straks niet meer doen. We moeten opnieuw nadenken over onze manier van denken over onderwijssystemen.

Publiek debat

Sociale vangnetten moeten ook veranderen en zelfs de manier waarop we aankijken tegen werk en vrije tijd, hoe we onze tijd en ons leven indelen. Ook dat zal flink veranderen. Het is absoluut noodzakelijk dat regeringen, burgerorganisaties, het bedrijfsleven en de academische wereld samenwerken, met elkaar in gesprek gaan en deze kwesties aankaarten die voorheen genegeerd werden in het publieke debat. Dat is noodzakelijk, omdat we ons moeten voorbereiden op de toekomst en de fouten uit het verleden moeten vermijden.

Ga in debat over de impact van de vierde Industriële Revolutie in de samenleving van morgen. Wetenschap en technologie zijn niet waardenneutraal. We kunnen genetische manipulatie gebruiken om van ziekten af te komen. Dat is fantastisch, maar we kunnen met genetische manipulatie ook monsters creëren. En dat is verschrikkelijk. We kunnen cyberspace gebruiken om ons dagelijks leven gemakkelijker te maken en sociale banden te versterken, maar we kunnen het ook gebruiken om terroristische organisaties te faciliteren of terroristen te werven.

Mensenrechten

Als we ons daarvan bewust zijn, kunnen we nadenken over de vraag hoe we innovatie ten goede kunnen inzetten. Twee dingen moeten we vermijden. Ten eerste, de domme reactie om innovatie dan maar te stoppen. Dat is dom omdat het onmogelijk is en omdat het ons niet de mogelijkheid geeft te profiteren van alle positieve aspecten van innovatie. Dus wie zegt: “Dit is te gevaarlijk, te ingewikkeld, we kunnen er beter mee stoppen”, heeft volgens mij geen punt.

Ten tweede moeten we de naïeve denkwijze vermijden dat onze bestaande, traditionele regelgeving voor bijvoorbeeld energie, ons financiële systeem en verzekeringssysteem de problemen kan oplossen. De waarheid is dat vormen van regelgeving die doorgaans van overheden of intergouvernementele organisaties komen, tijd kosten. Ze zijn complex, eenzijdig en niet afgestemd op de snel veranderende wereld waar we nu mee te maken hebben.

Dat betekent dat de manier om nieuwe regulerende mechanismen op te zetten voor de toekomst, anders moet zijn. Alle belanghebbenden moeten erbij betrokken worden: regeringen, bedrijven, wetenschappers en ook burgerorganisaties en academici. Er moeten discussieplatforms komen, en er moet besproken worden hoe we normen stellen en flexibele regelgevingskaders opstellen waarin de vrijheid van innovatie – die absoluut essentieel is voor de toekomst van de mensheid – samengaat met de bescherming van mensenrechten die absoluut essentieel zijn voor sociale cohesie van onze samenlevingen. Dat kunnen overheden niet alleen.

Ook intergouvernementele organisaties zoals de Verenigde Naties kunnen dat niet alleen. Alle actoren moeten hierbij betrokken worden, om zo de grote voordelen die nieuwe technologie biedt voor de wereld, maximaal te benutten.

António Guterres is secretaris-generaal van de Verenigde Naties en voormalig premier van Portugal.