Wat er precies gebeurde met de vulkaan op La Palma

Op het Canarische eiland La Palma is na vijftig jaar een nieuwe vulkaanuitbarsting geweest. Sinds 11 september jl. is La Palma in het nieuws vanwege de talrijke lichte aardbevingen en schokken die het Nationaal Geografisch Instituut registreerde in het vulkanische monitoringsnetwerk. Ten slotte bereikte het magma gisteren, op zondag 19 september, de oppervlakte. Wat betekent dit in geologische termen?

Een complexe reis: hoe magma naar de oppervlakte komt

Actieve vulkanische gebieden, zoals de Canarische Eilanden, brengen magma uit de diepte naar de oppervlakte. Maar dit is slechts waar het verhaal eindigt.

Onder de vulkaan hoopt het magma zich op in de vorm van reservoirs en wordt het door leidingen of dijken getransporteerd; als ware het de slagaders van de vulkaan. De reis naar buiten is niet gemakkelijk of eenvoudig te voorspellen. Maar we hebben hulp van seismische activiteit en vervormingen als voortekenen van uitbarstingen.

Het magma, of gesmolten steen, zoekt zich een weg door door het omringende gesteente te breken. Deze breuk veroorzaakt golven die met seismometers aan het oppervlak worden gemeten. De omwoners kunnen deze golven als aardbevingen voelen.

Op La Palma bereikte de seismische activiteit begin vorige week vanuit diepten van ongeveer 12 kilometer het kritieke punt dat tot een uitbarsting kan leiden. Dit is het gevolg van de ophoping van magma in reservoirs aan de basis van de aardkorst. Hoewel deze seismische activiteit al in 2017 begon, nam de intensiteit de afgelopen dagen toe en werd die door de bevolking gevoeld. Bovendien leidde de geleidelijke opkomst van het magma al tot ondiepere aardbevingen.

Als we de seismische activiteit die op La Palma is geregistreerd in ogenschouw nemen, kunnen we stellen dat er de afgelopen dagen minstens 5500 rotsbreuken zijn geweest. Ten slotte veroorzaakte het begin van de uitbarsting de grootste aardbeving, toen de toevoer van magma zijn reis voltooide en de rotsen aan de oppervlakte brak. Hierdoor ontstond de zogenoemde uitbarstingsspleet, die weer verschillende uitbarstingscentra heeft.

Behalve dat magma het gesteente breekt, hoopt het zich ook op in delen van de korst waar het ‘openingen’ zoekt. Deze ophoping zorgt ervoor dat het magma de materialen die zich erboven bevinden ‘voortstuwt’. Dit komt aan de oppervlakte tot uiting in de vorm van een uitstulping of vervorming. Op La Palma werden zulke uitstulpingen van ongeveer 10 centimeter vastgesteld.

Vulkanische eilanden: het topje van de ijsberg van grote vulkanen

Oceanische vulkanische eilanden, zoals de Canarische Eilanden, vertegenwoordigen het ontstaan van enorme onderzeese vulkanen. La Palma ligt bijvoorbeeld iets meer dan 2400 meter boven zeeniveau, maar onder zee loopt het nog ongeveer 3000 meter door. Met andere woorden, het eiland is het topje van de ijsberg van een enorme vulkaan die meer dan 5 kilometer hoog is.

Dit betekent dat de meeste uitbarstingen onder zee plaatsvinden, zoals de laatste op het eiland El Hierro. In het geval van La Palma vindt de uitbarsting plaats op het land, zoals de zeven uitbarstingen van de afgelopen zeshonderd jaar op het eiland. De huidige uitbarsting bevindt zich in een gebied met een groot aantal uitbarstingscentra en scheuren van eerdere uitbarstingen. Dit toont het belang aan van ons onderzoek naar het geologische verleden, om het heden en de toekomst ervan te begrijpen.

Het gevaar van een uitbarsting

We leven op een actieve planeet die al 4,5 miljard jaar in bedrijf is. De toename van de wereldbevolking heeft geleid tot de bezetting van geologisch actieve gebieden, zoals de vruchtbare vulkanische gebieden van de Canarische Eilanden. Alle geologische processen, inclusief vulkanische, impliceren de mogelijkheid van een ‘gevaar’. Als deze processen economische verliezen, verlies van mensenlevens of productiecapaciteit veroorzaken, betekenen ze ook een ‘risico’.

Geconfronteerd met de uitbarsting op La Palma heeft de regering van de Canarische Eilanden het vulkanische noodplan PEVOLCA geactiveerd. De noodsituatie wordt kwalitatief vastgesteld met een stoplicht dat verandert van groen naar geel; naar oranje en naar rood naarmate de kans op een uitbarsting toeneemt.

Op dit moment staat het verkeerslicht op rood, wat aangeeft dat de evacuatie van de mogelijk getroffen bevolking moet worden uitgevoerd als een maatregel van burgerbescherming. De ontwikkeling van de nieuwe uitbarsting gaat gepaard met de uitstoot van lava en neerkomende pyroclasten: magmadeeltjes die tijdens de uitbarsting afkoelen en worden uitgescheiden.

De laatste uitbarsting van La Palma in 1971 leidde tot de vorming van de Teneguía-vulkaan en zorgde voor de groei van het eiland, aangezien de lava terrein won van de zee. Ook leidde het tot een enorme vooruitgang op het gebied van wetenschappelijke kennis over de uitbarstingen op deze eilandengroep.

Op dit moment zijn we getuige van een tijd waarin de meeste van de Canarische eilanden vulkanisch ‘levend’ zijn. Ze zullen in de toekomst zeker uitbarstingen blijven veroorzaken.

-

Deze analyse is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.