Waarom we geeuwen? Niets te maken met verveling (OPINIE)

In september heb ik me, net als veel anderen, ingeschreven in een fitnessclub. Vanaf dag één merkte ik dat ik tijdens de bodypump-les steeds zat te geeuwen - ondanks mijn pogingen om dat te onderdrukken. Ik was niet slaperig en verveelde me zeker niet, dus wat was er aan de hand?

Geeuwen is een reflexbeweging die bestaat uit een diepe inademing met wijdopen mond en een climax waarbij je nek- en keelspieren maximaal uitrekken, gevolgd door een korte uitademing.

We beginnen al te geeuwen als foetus in de baarmoeder. Zoogdieren, amfibieën, vogels, reptielen en zelfs vissen doen het. We gapen vaker in de overgang tussen slapen en wakker zijn, bij stress (zoals sommige atleten voor een wedstrijd) en als we honger hebben.

Erg besmettelijk

Geeuwen is ook bijzonder aanstekelijk, bijvoorbeeld wanneer we anderen zien geeuwen of er zelfs maar over lezen. Hoe vaak heb je onbewust je mond opengesperd sinds je dit artikel begon te lezen?

Geeuwen is vatbaar voor het zogeheten echofenomeen (automatische imitatie van iemand anders). Aangenomen wordt dat het te maken heeft met spiegelneuronen en de overprikkelbaarheid van motorische gebieden in de hersenen. We gapen meer als degene die ons aansteekt een familielid is, en het komt vaker voor bij zwangere vrouwen. Maar wetenschappers zijn het er niet over eens of het echt met empathie te maken heeft, zoals vaak wordt gedacht.

In ieder geval gapen we in negen van de tien gevallen spontaan. Maar waarom eigenlijk?

Fabeltjes

Laten we beginnen met een fabeltje te ontkrachten: we gapen niet om meer zuurstof naar de hersenen te brengen. Deze populaire theorie is meer dan dertig jaar geleden ontkracht toen bleek dat het inademen van extra zuurstof geen invloed had op geeuwen. Bovendien zou deze zuurstofhypothese niet verklaren waarom ook een foetus weleens gaapt.

Zeker, het uitrekken van de nek- en keelspieren bij het gapen helpt om deze spieren te versterken. Dat maakt ze efficiënter in het openen van de luchtwegen, waardoor er meer zuurstof binnenkomt. Maar dat is een resultaat op de lange termijn, geen direct effect.

Als gapen geen ademhalingsfunctie heeft, waar dient het dan wel voor?

Koelmechanisme

Warmbloedige dieren zoals wij regelen onze lichaamstemperatuur door een balans te vinden tussen warmteverlies door convectie (contact met lucht of vloeistof), verdamping (zweten) en geleiding (door contact met andere objecten). De temperatuurstijging is vooral gestuurd door ons celmetabolisme.

In de hersenen wordt de temperatuur geregeld door een evenwicht tussen de bloedsomloop en de warmteproductie van de cellen. Onze hersentemperatuur ligt meestal minstens 0,2 graad boven die van het bloed. Veranderingen in hersenactiviteit, bloedsomloop of ontstekingen kunnen deze temperatuur beïnvloeden.

Uit een analyse van 1291 geeuwreflexen van 101 verschillende soorten zoogdieren en vogels blijkt dat hoe groter de hersenen en het aantal neuronen, hoe vaker ze gapen. Oftewel: dieren met grotere hersenen die meer warmte genereren, moeten vaker geeuwen.

De bewegingen van de nek- en keelspieren tijdens het geeuwen voeren flink meer bloed aan naar gezicht, nek en hoofd. Tegelijk wordt de afvoer van hersenvocht en bloed uit het hoofd mogelijk gemaakt. Zo brengen we koeler bloed naar de hersenen en voeren we warmer bloed af, wat helpt om ze af te koelen en schade door oververhitting te voorkomen.

Bovendien, omdat de omgeving meestal kouder is dan ons lichaam, verkoelt die grote hap lucht tijdens het geeuwen ook de neusholten, sinussen en de halsslagaders die bloed naar het hoofd brengen.

Opmerkelijk genoeg gaan we minder geeuwen wanneer we koude lucht door de neus inademen en wanneer ons voorhoofd of onze nek afkoelen. Dit wordt zelfs gebruikt als therapie bij mensen die overmatig geeuwen door een probleem met hun temperatuurregeling.

Gapen om de slaap te verdrijven

We gapen meer 's nachts, wanneer de hersentemperatuur tijdens de remslaap op z'n hoogst is, en bij het ontwaken, wanneer die temperatuur opnieuw begint te stijgen vanaf een lager punt. Geeuwen helpt bij het reguleren van deze temperatuurveranderingen, wat onze alertheid en concentratie bevordert en vermoeidheid tegengaat.

In tegenstelling tot wat je misschien denkt gapen we meer in de winter dan in de zomer. Een experiment met voorbijgangers in de Amerikaanse stad Tucson liet zien dat de frequentie van aanstekelijk geeuwen afnam met de zomerse hitte. Bij een hoge omgevingstemperatuur neemt het gapen eerst toe om de hersenen te koelen, maar dit wordt snel weer afgeremd om te voorkomen dat het averechts werkt.

Dit alles suggereert dat verveling onze hersenen opwarmt. Ik kan niet wachten tot iemand onderzoekt hoe dat precies zit, want we weten al wat we moeten doen om ze te koelen.

__

Dit opiniestuk van Noelia Valle, hoogleraar fysiologie van de Universidad Francisco de Vitoria, verscheen bij IPS-partner The Conversation