VS lonken naar Zuidoost-Azië en komen zo op het terrein van China én Rusland

President Biden heeft dit weekend tijdens een topbijéénkomst in de Cambodjaanse hoofdstad Phnom Penh een Uitgebreid Strategisch Partnerschap (Comprehensive Strategic Partnership of CSP) tussen de VS en Asean voorgesteld.

Dat pact bevat onder meer maritieme samenwerking en Amerikaanse investeringen in Zuidoost-Azië. Het zal “de grootste problemen van onze tijd aanpakken”, zei Biden in een korte verklaring. Het gaat dan over klimaatverandering en volksgezondheid, maar bijvoorbeeld ook over het aanslepende conflict in Asean-lidstaat Myanmar. De andere leden van het bondgenootschap zijn het er niet over eens hoe het geweld moet aangepakt worden.

Asean

Asean staat voor ‘Association of Southeast Asian Nations’ en verenigt tien landen in Zuidoost-Azië, van het straatarme Laos tot het welvarende Singapore. Ondanks hun verschillende achtergronden proberen de lidstaten met unanieme standpunten naar buiten te komen. Bovendien vermijden ze kritiek op elkaars binnenlandse politiek.

Economie is dan een veilig gespreksonderwerp, want iedereen is het er over eens dat er een heropleving moet komen na de pandemie. Op dit moment heeft Asean als geheel de vijfde grootste economie ter wereld. In 2019 hadden de tien landen samen een Bruto Binnenlands Product van 3,2 biljoen dollar. En de economische prognoses voor de komende jaren zijn gunstig.

De cijfers komen uit het eerste Development Outlook-rapport van de organisatie.

Hoge gasten

Om interessante handelsovereenkomsten af te sluiten, krijgen ook verschillende wereldleiders een uitnodiging voor de jaarlijkse bijeenkomst van Asean. Die vindt traditioneel in november plaats en dit jaar was Cambodja voorzitter en gastland.

Charles Michel was dit weekend in Phnom Penh, als voorzitter van de Europese Raad. Net als de Japanse eerste minister Fumio Kishida en de Australische premier Anthony Albanese. Maar ook bijvoorbeeld de Canadese president Trudeau, die met een eigen strategisch plan voor de regio op de proppen wil komen.

Verenigde Staten en China

De Verenigde Staten hebben Zuidoost-Azië de voorbije jaren een beetje links laten liggen. Trump is als Amerikaans president nooit naar een Asean-top gegaan. Nu vindt zijn opvolger Biden het hoog tijd om de banden met de VS weer aan te halen. Ook omdat hij beseft dat China aan invloed wint, bijvoorbeeld door kleine landen aan zich te binden met financiële steun. Zo heeft de Cambodjaanse premier Hun Sen eerder geweigerd om een Asean-tekst te ondertekenen die Peking unaniem moest veroordelen in het dispuut over de eilanden in de Zuid-Chinese Zee.

Maar ook een China-sceptisch land als Indonesië heeft al gehengeld naar Chinese investeringen en leningen. In dat ingewikkelde schaakspel wil Biden dus een belangrijke rol gaan spelen.

“Vrij en open”

“We zullen een vrij en open Indo-Pacific creëren, stabiel en welvarend, veerkrachtig en veilig”, klonk het in zijn toespraak.

Dat ‘vrij en open’ zou wel eens een obstakel kunnen zijn voor de Asean-lidstaten, want samenwerken met de VS betekent dat er lastige vragen gesteld worden over mensenrechten en democratie. En verschillende Zuidoost-Aziatische landen hebben wat dat betreft boter op het hoofd.

Het valt nog af te wachten of het echt tot een krachtmeting komt tussen grootmachten VS en China. Vanuit Phnom Penh vliegt Biden in elk geval door naar de G-20 top in Indonesië, waar hij de Chinese leider Xi Jinping zal ontmoeten.

Rusland

En dan is er nog Rusland. President Poetin liet zich vervangen door zijn buitenlandminister Lavrov. Die zei tijdens een persconferentie dat het Westen Zuidoost-Azië "militariseert" in een poging de Russische en Chinese belangen in toom te houden.

Als het over de oorlog in Oekraïne gaat, zit Zuidoost-Azië tussen hamer en aambeeld. Neem opnieuw gastland Cambodja als voorbeeld. Om het Westen te paaien heeft premier Hun Sen VN-resoluties tégen Poetin goedgekeurd. President Biden heeft hem daar dit weekend met zoveel woorden voor bedankt.

Tegelijk zoekt Cambodja toenadering tot oude bondgenoot Rusland, die wel eens een belangrijke zakenpartner zou kunnen worden.

Op de vlakte

Ook de meeste andere Asean-landen houden zich op de vlakte wat de oorlog in Oekraïne betreft. President Zelenski kreeg bijvoorbeeld geen unanieme toestemming om een videotoespraak te houden tijdens de top van afgelopen weekend.

De Oekraïense buitenlandminister Kuleba heeft in naam van zijn land dan weer wel een vriendschaps- en samenwerkingsverdrag met Asean getekend (Treaty of Amity and Cooperation). Zo’n akkoord heeft vooral een symbolische waarde, maar is in deze context wel een politiek statement. Asean heeft zo’n overeenkomst met 50 landen, onder meer ook met China en Rusland.

Toekomst

Een rechtstreeks debat tussen de ministers Kuleba en Lavrov (van Oekraïne en Rusland) heeft niét plaats gevonden, hoewel gastheer Hun Sen had aangeboden die vredesgesprekken te leiden. Volgens waarnemers was dit een gemiste kans.

Er zijn tijdens de top in elk geval veel ronkende verklaringen afgelegd over een regio in volle ontwikkeling, die hopelijk zelf ook echt kan profiteren van de beloofde steun en niet alleen maar de arena is van een machtsstrijd tussen wereldleiders.