Voortaan vrezen ook bondgenoten de Amerikaanse macht - maar Europa heeft tenminste middelen om zich te verweren (OPINIE)

Wanneer een nieuwe Amerikaanse president vroeger aan zijn ambtstermijn begon, was het meestal zijn eerste opdracht om Amerika's bondgenoten gerust te stellen en zijn vijanden te waarschuwen. Donald Trump doet dat anders. Het lijkt erop dat het zijn doel is om niet de vijanden van Amerika angst aan te jagen, maar eerder de vrienden van de natie.

Amerikaanse presidenten zagen het netwerk van bondgenoten van oudsher als een “vermeerdering van kracht”: een middel om de Amerikaanse macht te vergroten en effectiever toe te passen. Een breed scala aan bondgenoten bestaat uit handelspartners, militaire bases en diplomatieke steun in internationale instellingen. Volgens die redenering is het dan ook in Amerika's eigen belang om die bondgenoten te verdedigen en te steunen - de voordelen wegen op tegen de kosten.

Stijlbreuk

Trump zorgt voor een stijlbreuk: hij ziet bondgenoten tegelijk als concurrenten en als een last. Hij vindt dat ze te afhankelijk zijn van Amerikaanse militaire macht om zichzelf te verdedigen en beweert dat hun economische relatie met de Verenigde Staten (VS) hen rijk maakt ten koste van Amerikaanse werknemers. Hij wil dat de bondgenoten, vooral dan Europa, meer van hun eigen geld uitgeven aan defensie en meer Amerikaanse producten aankopen.

Hij lijkt ook, nog meer dan in zijn eerste ambtstermijn, bereid om dwang in te zetten om dat voor elkaar te krijgen. Het spervuur aan dreigementen rond handelstarieven is bijvoorbeeld bedoeld om landen te dwingen zijn wensen te volgen, ook als het gaat over niet-economische aspecten in de relatie. Hij dreigt er ook mee om economisch en militair geweld in alarmerende proporties te gebruiken, bijvoorbeeld om de controle over Canada, Groenland of het Panamakanaal te winnen.

Het resultaat is een wereld waarin Amerikaanse bondgenoten niet langer kunnen rekenen op de VS als betrouwbare partner. Ze zullen steeds meer voor zichzelf moeten opkomen, niet alleen tegen hun traditionele vijanden, maar ook tegen een roofzuchtig Washington.

Alle bondgenoten van de VS maken zich zorgen over die koersverandering, maar sommigen zijn meer verrast dan anderen. De grootste schok was voor Europa, dat lange tijd een bevoorrechte plaats kon innemen in Amerika's strategische denken.

Bedreiging

De Europeanen wisten dat een tweede termijn van Trump geen walk in the park zou worden. Tijdens de campagne sprak hij bijvoorbeeld al over tarieven tot 20 procent over de hele lijn. Maar Europa had niet verwacht dat Trump het grondgebied van NAVO-leden zou bedreigen, zoals Canada en via Groenland ook Denemarken.

Daardoor is de kijk van Europeanen op de VS verschoven sinds Trumps terugkeer naar het Witte Huis. Volgens de resultaten van een recente enquête van de European Council on Foreign Relations ziet de meerderheid van de Europeanen de VS niet langer als een bondgenoot die dezelfde belangen en waarden deelt. Ze zien de VS dan ook slechts als een “noodzakelijke partner”.

Voor andere bondgenoten en partners van de VS, vooral in het zuiden van de wereld, is die verschuiving minder verrassend. Panama dankt zijn hele bestaan aan een daad van Amerikaans imperialisme. De VS stuurde militaire troepen om het land te helpen zich af te scheiden van Colombia in 1903, met als uiteindelijk doel om samen te werken met de nieuwe regering en de bouw van het kanaal.

Maar Panama was sindsdien al getuige van talrijke Amerikaanse militaire interventies. De meest recente interventie vond plaats in december 1989. Toenmalig Amerikaans president George W. Bush stuurde troepen naar Panama om de regering omver te werpen en president Manuel Noriega te arresteren op beschuldiging van drugshandel, afpersing en witwassen.

Niet-westerse landen zijn dus al lang gewend aan het idee dat de VS hun belangen zal negeren en misbruik zal maken van hun zwakte als dat beleidsmakers in Washington goed uitkomt. Waar we nu getuige van zijn, is de uitbreiding van deze onzekere banden naar iedereen.

Alles voor de deal

Voor wereldleiders die door deze turbulente tijd trachten te navigeren, is er een extra uitdaging. Trump heeft de gewoonte om diplomatie te verpersoonlijken. Hij beslist wie hij leuk vindt en wie niet op basis van hun vermeende vriendelijkheid voor hem als persoon - in plaats van een meer afstandelijke berekening van hun belangen.

Hij heeft ook een zwak voor grote, flitsende daden van diplomatie. Hij wekt vaak de indruk dat zijn belangrijkste doel is om een deal te kunnen sluiten - welke dan ook - die hij als een overwinning kan bestempelen, in plaats van al te veel na te denken over de onderliggende belangen die op het spel staan.

Dit betekent dat slimme leiders hem kunnen vleien en misleiden. Begin februari stelde Trump de invoerrechten op Mexico uit nadat de president van het land, Claudia Sheinbaum, beloofde om troepen naar de grens tussen de VS en Mexico te sturen om de kartels aan te pakken die de drug fentanyl in de VS verhandelen.

Het enige probleem is dat bijna alle fentanyl wordt verhandeld door Amerikaanse burgers en via legale grensovergangen, door zeer kleine hoeveelheden van de drug in hun voertuigen mee te nemen. Volgens Raúl Benítez, een militair expert aan de Nationale Autonome Universiteit van Mexico, maakt het “mierenverkeer” van fentanyl het “bijna onmogelijk” om de handel te controleren.

Extra troepen sturen naar de grens zal wellicht dus weinig doen om de stroom fentanyl in te dammen. Maar Trump heeft toch de overwinning kunnen uitroepen - en nu bestuderen andere wereldleiders Sheinbaums aanpak.

Onberekenbaar

Maar de occasionele zwakte voor vleierij maakt Trump amper betrouwbaar. Hij stelt zich gevaarlijk, krachtig en onvoorstelbaar op, en net als de leiders van Rusland en China lijkt Trump de wereld te zien als verschillende blokken van invloedssferen waarbinnen machtige landen vrij zijn om hun buren te pesten.

Sommige landen zullen concluderen dat Amerika gewoon weer een agressieve grootmacht is die gemanaged moet worden. Andere naties kunnen misschien besluiten dat ze geen andere keuze hebben dan nauwere banden aan te knopen met Rusland en China.

Eén ding is duidelijk: bondgenoten van de VS moeten meer doen om hun belangen onafhankelijk te kunnen verdedigen. In tegenstelling tot een land als Panama hebben Europese landen de middelen om dit te doen, als ze daarvoor maar de wil kunnen opbrengen. Ze mogen zich eigenlijk gelukkig prijzen - en moeten aan de slag.

__

Deze opinie is eerder verschenen bij IPS-partner The Conversation