Verdwijning van jonge Argentijn brengt regering in nauwe schoentjes

Sinds 1 augustus is niets meer vernomen van Santiago Maldonado. Hij nam toen deel aan een manifestatie, waartegen de politie hard optrad.

Het verhaal van de verdwijning houdt miljoenen Argentijnen in de ban. Vrijdag, toen de verdwijning precies een maand oud was, kwamen in de belangrijkste steden van het land tienduizenden mensen op straat.

Maldonado is afkomstig uit een landbouwdorp op 200 kilometer van Buenos Aires. Enkele maanden geleden ging hij in het zuidelijke Patagonië wonen. Hij sloot er zich aan bij de strijd van de inheemse gemeenschappen om grond op te eisen.

Dwaze Moeders

Het verhaal leeft ook erg op de sociale media. Zelfs de vrouw van voetbalster Lionel Messi deed een oproep via Instagram, meer dan vijf miljoen mensen reageerden daarop.

Bij de betoging vrijdag in Buenos Aires liep het symbolisch belangrijke Plaza de Mayo helemaal vol. Op het podium kregen twee broers van Maldonado het gezelschap van enkele Moeders van het Plaza de Mayo, de zogeheten Dwaze Moeders, die tijdens de dictatuur opheldering eisten over het lot van hun vermiste kinderen.

Ook Nobelprijswinnaar Adolfo Pérez Esquivel kwam beide broers een hart onder de riem steken.

30.001 slachtoffers

Sommige borden in de betoging hadden het over 30.001 vermisten, een verwijzing naar de 30.000 slachtoffers van de dictatuur. Door de verdwijning van Maldonado aan deze nog zeer gevoelige episode te koppelen, heeft de zaak een bijzondere draagwijdte gekregen.

Het is zo een onverwacht politiek probleem geworden voor de regering van Mauricio Macri. Die had van bij het begin uitgesloten dat de jongeman door de overheid was opgepakt.

“De overheid blijft ontkennen dat de verdwijning het werk is van de Gendarmerie. Ze lijkt haast te ontkennen dat hij bestaat”, zei Sergio Maldonado vrijdag tijdens zijn toespraak. Hij kreeg een ovatie toen hij het ontslag van minister van Veiligheid Patricia Bullrich eiste.

Gendarmerie

De Nationale Gendarmerie is een binnenlandse veiligheidsdienst met militaire vorming. De overheid zet de dienst in aan de grenzen en bij conflicten die de provinciale grenzen overstijgen.

Op 1 augustus kreeg de Gendarmerie de opdracht, via een gerechtelijk bevel, een wegblokkade in de zuidelijke provincie Chubut, 1700 kilometer ten zuidwesten van Buenos Aires, te ontruimen. Inwoners van Pu Lof Cushamen, een gemeenschap van het Mapuche-volk, hadden de weg geblokkeerd om hun voorouderlijke grond op te eisen. De Italiaanse multinational Benetton heeft die grond gekocht.

Volgens de inheemse gemeenschap nam Santiago Maldonado deel aan de blokkade en was hij voor het laatst gezien toen hij probeerde te vluchten voor de Gendarmerie. Sommigen zeggen zelfs gezien te hebben hoe hij in een busje van de Gendarmerie werd geleid.

Niet op beelden

Vier dagen later eiste het Comité voor Gedwongen Verdwijningen van de Verenigde Naties dat Argentinië “dringend de nodige maatregelen zou nemen om hem te lokaliseren.”

Maar van bij het begin ontkende de regering dat het om een gedwongen verdwijning ging. Ze trok in twijfel dat Maldonado bij de manifestatie aanwezig was geweest, met als argument dat hij niet te identificeren valt op beelden van de blokkade – de manifestanten droegen een kap – en verdedigde het optreden van de Gendarmerie.

“Niemand kan onweerlegbaar aantonen dat hij op dat moment aanwezig was bij de wegblokkade en nadien bij de ontruiming door de Gendarmerie”, zegt staatssecretaris voor Mensenrechten Claudio Avruj.

Zeer sterke aanwijzingen

Tot opluchting van de regering stuurde de aanklager in deze zaak, Silvia Avila, na meer dan twintig dagen onderzoek een rapport naar de VN waarin stond dat er geen bewijzen tegen de Gendarmerie waren.

“Technisch gezien staat het vast dat er geen bewijzen zijn tegen de Gendarmerie, maar er zijn wel twee of drie zeer sterke aanwijzingen”, zegt advocaat Gastón Chillier, directeur van het Centrum voor Juridische en Sociale Studies (CELS), de mensenrechtenorganisatie die de zaak aankaartte bij de VN. “Anderzijds is er geen spoor meer van alle alternatieve hypotheses die men de voorbije weken naar voren heeft geschoven.”

Gewelddadige repressie

Voor de advocaat, die bijzonder veel ervaring heeft met de verdediging van mensenrechten, “is de hamvraag waarom de regering de hypothese dat Santiago door de Gendarmerie is weggevoerd zelfs niet wil overwegen.”

“Er is een politieke verantwoordelijkheid voor de gewelddadige repressie tegen de Mapuche op 1 augustus”, zegt hij. “De jongste tijd stelde de regering het inheemse sociale protest voor als een veiligheidsprobleem. Ze creëerde daardoor het klimaat voor een operatie waarin de mogelijkheid dat de Gendarmerie Santiago zou hebben weggevoerd helemaal niet vergezocht is.”

Verzetsgroep

De achtergrond van de zaak-Maldonado is het conflict met de inheemse bevolking in het zuiden van het land. De grondwet erkent de inheemse bewoners als de eigenaars van “de gronden die ze traditioneel bezetten”. Maar de erkenningsprocedures verlopen bijzonder traag.

Na de verdwijning van Santiago Maldonado gaf de regering een rapport van het ministerie van Veiligheid vrij, waarin 77 misdrijven die sinds 2013 in de Patagonische provincies Chubut, Río Negro en Neuquén zijn gepleegd, worden toegeschreven aan de verzetsgroep Resistencia Ancestral Mapuche (RAM).

RAM-leider Facundo Jones Huala, die in de cel zit, stelt dat de Mapuche geweld mogen gebruiken om zich te verdedigen.

Mapuche-republiek

Volgens veiligheidsminister Bullrich heeft Argentinië “het totale en absolute beslissingsrecht om te voorkomen dat er zich een groep vestigt die geweld gebruikt als actievorm en die een autonome Mapuche-republiek wil oprichten middenin Argentinië.”

Maar mensenrechten- en sociale organisaties stellen dat de verantwoordelijkheid voor het geweld bij het optreden van de regering ligt. Ze eisen bescherming voor de Mapuche-gemeenschappen en vragen een politieke oplossing voor het conflict.

In januari al hadden vijf organisaties in een brief aan de staatssecretaris voor Mensenrechten gewaarschuwd: “Er is een duidelijk verband tussen het discriminerende idee dat inheemse mensen een terroristische dreiging vormen, de minachting van de rechten van inheemse volkeren, de illegale handelswijze van de veiligheidsdiensten en de strafrechtelijke vervolging van hun leiders.”

Benetton

Het conflict in Pu Lof Cushamen is al 26 jaar oud. De Benetton-groep kocht in 1991 verschillende grote haciënda’s, waar voornamelijk schapen op worden gekweekt, van het landbouwbedrijf Compañía de Tierras Sud Argentino (CTSA) in de provincie Chubut. Het ging alles samen om 970.000 hectare. Door de deal werd Benetton de grootste private grondeigenaar in Argentinië.

Voor de Mapuche maakt die grond deel uit van hun voorouderlijk grondgebied.

CTSA werd in 1889 in Londen opgericht als de Argentine Southern Land Company. De Argentijnse regering stond toen gronden af aan tien Britten. Elke Brit kreeg 90.000 hectare. Met de rechten van de Mapuche die er woonden, hield de overeenkomst geen rekening. De Mapuche werden door CTSA wel ingezet om te werken op de grond.

Het Mapuche-volk telt 1,7 miljoen leden, verdeeld over Argentinië en Chili.