Van Jeruzalem tot Glasgow: erken rol klimaat in vredesprocessen (OPINIE)

Bij de uitbraak van gewapende conflicten staan veranderingen in het klimaat en de natuur zelden centraal in de analyse van hoe en waarom de gevechten zijn begonnen.

Zo ging tijdens de recente gruwelijke geweldsescalatie tussen Israël en Palestina de aandacht – terecht – naar de directe politieke oorzaken van het conflict.

Maar, zoals een nieuw rapport benadrukt: het Midden-Oosten is een van de regio's waar klimaatverandering een steeds grotere uitdaging vormt voor vrede en veiligheid. Naarmate klimaatverandering de schaarste van natuurlijke hulpbronnen in de regio verergert, neemt de toch al lage sociaal-ecologische veerkracht af. Bestaande onrust over de toewijzing van en toegang tot hulpbronnen neemt juist toe, net als sociale spanningen en politieke conflicten. Dit vormt een extra hindernis bij het oplossen van een van de hardnekkigste conflicten ter wereld.

Klimaatverandering verergert instabiliteit 

Steeds meer onderzoek wijst op de effecten van klimaatverandering op de dynamiek van conflicten wereldwijd. Klimaatverandering verstoort de gebieden waar mensen leven, wat ze kunnen eten en hoe ze de kost verdienen. In fragiele situaties zoals in Afghanistan, Mali en Soedan heeft dit duidelijke gevolgen gehad op instabiliteit en geweld.

Deze risico's zijn niet een probleem van de toekomst. Ze zijn er nu al en zullen naar verwachting alleen maar erger worden. Tegen 2050 zal klimaatverandering naar schatting tot 86 miljoen migranten creëren in Afrika ten zuiden van de Sahara. De meesten van hen zullen verhuizen naar locaties waar grondstoffen al schaars zijn. 

Toenemende concurrentie om natuurlijke hulpbronnen, die ook nog minder voorradig zullen worden door de effecten van klimaatverandering, dreigt nieuwe conflicten te veroorzaken en het sociale evenwicht binnen en tussen gemeenschappen te ondermijnen.

Harde conflicten vragen om zachte aanpak 

De oplossing ligt echter niet in het zware geschut. Deze harde veiligheidsproblemen vragen om een zachte aanpak, die de klimaatgerelateerde grondoorzaken van de conflicten meeneemt – zaken als ongelijke toegang tot natuurlijke hulpbronnen zoals land, of ineffectief bestuur. Wordt er geen rekening gehouden met deze klimaat-gerelateerde veiligheidsrisico's, dan kan dat de dynamiek van een conflict verergeren.

In de regio rond het Tsjaad-meer in de Sahel bijvoorbeeld, probeerden internationale strijdkrachten leden van Boko Haram en andere gewapende groeperingen uit het gebied te weren. Dat deden ze door ‘no go-zones’ te creëren met wegblokkades, zogenoemde ‘slash-and-burn-tactieken’ (waarbij land in brand wordt gestoken) en door vruchtbaar land te verwoesten. 

Deze benadering, blind voor de klimaataspecten van de situatie, ondermijnden het vermogen van de lokale bevolking om bijvoorbeeld om te gaan met veranderende regenpatronen. Dit zorgde ervoor dat de lokale bevolking zich tegen de staat keerde en een reden zag om zich aan te sluiten bij de gewapende groeperingen.

Klimaat- en veiligheidsbeleid onlosmakelijk verbonden

In plaats van een dergelijke aanpak moeten mogelijke oplossingen de ‘drie D's’ meenemen: development (ontwikkeling), diplomatie en defensie. Deze aspecten moeten geïntegreerd worden in beleid rond klimaatadaptatie. Klimaatbeleid moet er bovendien rekening mee houden dat conflictgebieden het minst in staat zijn zich aan te passen aan de gevolgen van de klimaatcrisis of hun klimaatverplichtingen na te komen.

Als gastheer van de volgende klimaattop – Cop26 – staat het Verenigd Koninkrijk op de juiste plek om door een conflictgevoelige lens naar fundamentele aspecten van klimaatonderhandelingen te kijken. Zeker nadat het onlangs de expertise op het gebied van klimaatbeveiliging in het Britse ministerie voor Buitenlandse Zaken van het Gemenebest (FCDO) heeft uitgebreid.

De eerste stap is een betere beoordeling van de context: mondiale actie moet zich altijd baseren op lokale omstandigheden. Lokale, nationale en internationale beleidsmakers in alle lagen van de overheid moeten toegang hebben tot empirisch onderbouwde analyses van klimaat-gerelateerde veiligheidsrisico's.

Waterschaarste aanpakken sleutel tot bredere oplossing 

Om dit te ondersteunen, leidt de denktank adelphi samen met het Potsdam Institute for Climate Impact Research een nieuw initiatief dat precieze data over klimaatverandering combineert met analyses van sociale en economische omstandigheden. Onze missie is om duurzame oplossingen met weinig risico aan te wijzen om geweld te voorkomen en aanpassings- en incasseringsstrategieën te ondersteunen. We willen weten wat concreet gedaan kan worden om klimaat-gerelateerde veiligheidsrisico's te voorkomen of te verminderen, of om schade te voorkomen.

In het Midden-Oosten is dit bijvoorbeeld: een gedeelde aanpak van waterschaarste bevorderen, die als een springplank kan dienen voor verdere onderhandelingen om de meer hardnekkige elementen van het conflict aan te pakken. In de Sahel betekent het een koerswijziging in de tactieken om gewapende groeperingen te bestrijden – om zo de effecten van klimaatkwetsbaarheid op het conflict mee te nemen. 

De hele klimaatbeweging zou daarom risicoanalyses van de relatie tussen klimaat en veiligheid centraal moeten stellen, in alle initiatieven die moeten helpen bij werkelijk duurzame strategieën voor gemeenschappen die het kwetsbaarst zijn voor klimaatverandering.

-

Dit stuk is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Climate Home News.