“Vaccinimperialisme” leidt tot onnodig lijden en sterfte (OPINIE)

De weigering van vaccinontwikkelaars om resultaten uit met publiek geld betaald onderzoek vrij te geven, hindert de komst van betaalbare vaccins die nodig zijn om covid-19 sneller in te dammen. Het virus had half februari al minstens 109 miljoen mensen besmet en 2,4 miljoen doden veroorzaakt.

Vermijdbare vertragingen in preventieve vaccinatie leggen een ondraaglijke last op de wereldeconomie en het menselijk welzijn. Economische ontwrichting leidt tot meer steun- en herstelmaatregelen. De kosten van verloren productie wereldwijd zijn opgelopen tot 28 biljoen dollar en in rijke landen is sprake van een krimp van 7 procent tegenover 2020.

Vaccinatievertragingen

De nationale capaciteit om met de pandemie om te gaan werd grotendeels bepaald door middelen en macht. Daardoor heerste in de meest Afrikaanse en overige arme landen een tekort aan covid-19-testen, behandelingen, beschermende materialen en andere benodigdheden.

Met de huidige vaccinatiesnelheid zal het “niet één of twee jaar duren, maar zes jaar” om een wereldwijde dekking van 75 procent te bereiken, wat momenteel gezien wordt als het minimum voor groepsimmuniteit tegen covid-19.

Als gevolg van bescherming door patenten, productieproblemen en de wedloop van rijke landen kunnen meer dan 85 arme landen pas in 2023 vaccins voor hun bevolking inzetten. Op 5 februari was in 130 landen met in totaal 2,5 miljard inwoners nog geen enkele dosis toegediend

Van de meer dan 131 miljoen doses die op 8 februari beschikbaar waren, hadden de VS, China, de EU en het Verenigd Koninkrijk 78 procent gereserveerd en Afrika 0,2 procent! Intussen wist de Afrikaanse Unie minder dan de helft het aantal benodigde doses voor groepsimmuniteit te bestellen, namelijk 670 miljoen. Brazilië en andere Latijns-Amerikaanse landen hebben slechts 150 miljoen doses, goed voor minder dan een kwart van hun bevolking.

Leveringstekorten

Tegen het einde van 2021 zal de totale wereldwijde capaciteit van de dertien belangrijkste vaccinproducenten nog steeds te laag zijn om de bijna 7,7 miljard mensen op aarde te vaccineren. Zelfs als ze allemaal op maximale capaciteit produceren, zal er voor een vijfde van de wereldbevolking pas in 2022 een vaccin zijn.

Rijke landen blijven zich verzetten tegen een Zuid-Afrikaans/Indiaas voorstel om tijdelijk de relevante bepalingen met betrekking tot intellectueel eigendom in de overeenkomst van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) uit 1994 op te schorten. Deze bepalingen verhinderen een snelle opschaling van de productie van generieke vaccins.

Het daaruit voortvloeiende “catastrofale morele falen” is dus hoofdzakelijk een gevolg van de winstmaximalisatie bij vaccinleveranciers, die ook de levering en toegankelijkheid beperkt. Intussen kopen rijke landen veel meer vaccins dan ze nodig hebben om hun bevolking te vaccineren.

De Verenigde Staten hebben binnenkort genoeg vaccins om de volledige bevolking twee keer te vaccineren, terwijl Canada en Australië genoeg vaccins besteld hebben om ook hun bevolking diverse keren te vaccineren. Bij wijze van uitzondering is Nieuw-Zeeland – dat ook veel meer vaccins bestelde dan het nodig had – van plan om deze vaccins gratis te delen met de Pacifische eilandstaten in de regio.

Schaarste en prijzen

De wereldwijde vraag overtreft de beschikbare voorraad nu aanzienlijk. Middeninkomenlanden mengden zich in de wedloop en maakten voor hen nadelige afspraken met vaccinleveranciers. De overeenkomsten bevatten meestal slechtere voorwaarden dan wanneer ze collectief onderhandeld hadden. Het zal niet verrassend zijn dat de vaccinprijzen aanzienlijk variëren, van 6 dollar tot 74 dollar per dosis.

Landen houden de contractdetails geheim volgens afspraak met de vaccinleveranciers en dat gebrek aan transparantie heeft geleid tot misbruik. Als er op basis van transparantiewetgeving wel documenten openbaar gemaakt moeten worden, is dat in sterk gecensureerde vorm.

Dergelijke beperkte transparantie maakt "vaccinimperialisme" mogelijk, doordat het "vaccinnationalisme" van machtige landen de toegang tot vaccins voor andere landen blokkeert. Dus verbood de Europese Commissie na de ruzie met AstraZeneca de export van vaccins naar de meeste landen buiten de Europese Unie.

Dubbele standaarden

Het afdwingen van intellectuele eigendomsrechten (IPR’s) over de grens is in feite nog relatief nieuw. Big Pharma lobbyde met succes voor opname van de  Overeenkomst inzake de Handelsaspecten van Intellectuele Eigendom (TRIPS) in de oprichtingsovereenkomst van de WTO uit 1994. Dit betekende een enorme versterking en transnationale uitbreiding van intellectuele eigendomsrechten.

Nu deze niet-transparante deals onder vuur liggen, dreigen Europese politici met ‘patent grabs’ . EU-voorzitter Charles Michel waarschuwde voor “urgente maatregelen” op het gebied van verplichte licenties, waar het Europese Verdrag in voorziet.

Dit zou betekenen dat vaccinontwikkelaars generieke productie moeten faciliteren, wat de tijdelijke TRIPS-dispensatie die ontwikkelingslanden willen voor alle landen mogelijk zou maken. Desondanks zijn de EU, andere rijke landen en hun bondgenoten nog steeds tegen een dergelijke uitzondering, die snelle opschaling van vaccinproductie en betaalbare vaccins mogelijk zou maken.

Belastinggeld

Om de ontwikkeling van vaccins te versnellen, namen regeringen veelal de kosten en risico’s voor hun rekening in plaats van de ontwikkelaars of private financiers. De zes meest veelbelovende kandidaat-leveranciers ontvingen al meer dan 12 miljard dollar belastinggeld, soms zonder dat daar veel tegenover stond.

Een van de meer succesvolle ontwikkelaars, Moderna, ontving 955 miljoen dollar voor onderzoek en ontwikkeling, plus de belofte dat voor 1,53 miljard dollar vaccins aangekocht zouden worden. In Europa kreeg Pfizer/BioNTech 375 miljoen euro van de Duitse regering en nog eens 100 miljoen euro voor herfinanciering https van schulden van de Europese Investeringsbank.

Maar ondanks deze gigantische financiering met overheidsgeld, behouden vaccinontwikkelaars het intellectuele eigendomsmonopolie ten bate van hun winst.

Dodelijk hebzucht

AstraZeneca beloofde aan de Universiteit van Oxford om “voor de duur van de pandemie” niet te profiteren van een covid-19-vaccin. Het contract staat echter wel toe om de pandemie al halverwege 2021 als voorbij te beschouwen. Vanaf dat moment zouden hogere prijzen gevraagd kunnen worden voor vaccins die zijn ontwikkeld met publiek geld voor de universiteit.

Met het AstraZeneca-vaccin werd een ‘trial’ gedaan in Zuid-Afrika. Toch betaalt dat land 2,4 keer meer dan de EU – 4,32 tegenover 1,79 euro. Dit maakt een lachertje van beloften over “benefit-sharing’  en “post-trial access”. Rekening houden met de betalingsmogelijkheden betekent inmiddels dat Oeganda zelfs 20 procent meer betaalt dan Zuid-Afrika!

Het Serum Institute in India, dat veruit de grootste productiecapaciteit in de wereld heeft, heeft diverse contracten om het AstraZeneca-vaccin te produceren voor verschillende landen. In India verkoopt het 90 procent aan de regering en 10 procent aan de private sector voor een hogere prijs.

Dispensatie

Generieke vaccins die op grotere schaal geproduceerd kunnen worden, zijn veel betaalbaarder, kunnen besmettingen sneller indammen en zouden daarmee doden en ontwrichting voorkomen. Tot er groepsimmuniteit is bereikt op nationaal en wereldwijd niveau, moet verdeling plaatsvinden op basis van urgentie, en niet op basis van  betalingscapaciteit of politieke macht.

De beste weg vooruit is het TRIPS-dispensatievoorstel dat bij de WTO nog steeds geblokkeerd wordt door regeringen van rijke landen. Het zou het mogelijk maken alle landen betaalbare vaccins te produceren of ‘generieke’ vaccins te kopen. Dit zou de meest effectieve manier zijn om indamming van de pandemie te versnellen met het minste verlies van levens en inkomens.