Uitsluiting Lula veroordeelt Brazilië opnieuw tot zwakke regering

“Zonder Lula is het de moeite niet waard. Ik zou voor hem stemmen, hij heeft ons leven verbeterd, maar justitie maakt onmogelijk wat de mensen willen”, zegt Maria do Socorro Goveia uit Aparecida, een gemeente in de noordoostelijke deelstaat Paraíba.

De 56-jarige boerin, voorzitter van de vereniging van lokale boeren, is het niet eens met de recente beslissing van het Hoge Verkiezingstribunaal (TSE) om de kandidatuur van Lula te verwerpen. 

VN-Mensenrechtencommissie

De beslissing van het TSE kwam er na een sessie van elf uur. Van de zeven rechters erkende er slechts één, Edson Fachin, “het recht om ​​kandidaat te zijn, zelfs als hij in de gevangenis zit”. Daarmee zat hij op dezelfde lijn als de VN-Mensenrechtencommissie.

Die stelde op 17 augustus dat de voormalige president (2003-2011) zijn politieke rechten moet kunnen behouden totdat alle middelen in zijn proces zijn uitgeput. 

De commissie bestaat uit achttien onafhankelijke deskundigen die toezien op de naleving van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten, dat in 1992 door Brazilië werd geratificeerd. 

Niet bindend

Maar de VN-Mensenrechtencommissie is een “administratief” orgaan, geen rechterlijke instantie. Daarom heeft de uitspraak geen bindende kracht, redeneerden de zes andere TSE-rechters. 

Bovendien ging het om een voorlopige uitspraak, werd ze gedaan door slechts twee experts en is de Braziliaanse regering daarbij niet gehoord, zegt Luis Roberto Barroso, rapporteur van de zaak in het TSE.

Blanco strafblad

De 72-jarige Lula mag niet aan de verkiezingen deelnemen als gevolg van de “Blanco Strafblad-wet”, die hij zelf in 2010 heeft goedgekeurd. Volgens die wet mag wie in tweede aanleg is veroordeeld in een strafproces, geen kandidaat zijn bij verkiezingen.

De oud-president en leider van de linkse Arbeiderspartij (PT) zit sinds april in de gevangenis in Curitiba, hoofdstad van de zuidelijke deelstaat Paraná, na een veroordeling voor corruptie en het witwassen van geld, een uitspraak die is bevestigd door een hof van beroep.

De PT en haar militanten hebben het over een “politieke vervolging”, waaraan ook bepaalde sectoren in het gerecht zouden hebben meegewerkt.

Politieke gevangene

“Lula is een politieke gevangene, justitie laat zich voor de kar spannen van bedrijven en de landbouwindustrie”, die voor zijn veroordeling hebben gelobbyd om zo zijn terugkeer naar het presidentschap te voorkomen, zegt Goveia.

Die mening overheerst in het Braziliaanse noordoosten, waar de voormalige president enorme steun geniet.

Die loyaliteit, ondanks Lula’s veroordeling voor corruptie, is een gevolg van diens beleid. “Sinds hij president was, heeft men geen honger meer geleden en geen miserie meer gekend.”

Nog populairder

Vijf maanden gevangenschap hebben de populariteit van de PT-leider nog doen toenemen in plaats van afnemen.

Volgens enquêtes in augustus zou Lula 37 tot 39 procent van de stemmen halen, dubbel zoveel als de dichtste concurrent, voormalig legerkapitein Jair Bolsonaro (63), de extreemrechtse kandidaat die de militaire dictatuur (1964-1985) en zijn folteraars verdedigt.

Sterk in het noordoosten

Volgens die enquêtes is Lula vooral populair in de negen staten van het noordoosten, waar hij meer dan de helft van de stemmen zou halen. In het zuiden, een regio met een conservatieve meerderheid, daalt de steun voor Lula tot ongeveer 25 procent.

Die stemmen van het noordoosten zullen Lula’s vermoedelijke opvolger, vicepresidentskandidaat Fernando Haddad, helpen om de tweede ronde te halen. De uitdaging van de PT is nu om nog vóór de verkiezingen van 7 oktober de steun voor Lula naar Haddad te kanaliseren. 

Haddad, een 55-jarige advocaat, was minister van Onderwijs (2005-2012) en burgemeester van São Paulo (2013-2016). Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2016 werd hij niet herkozen als gevolg van de zware verliezen die de PT overal leed na de corruptieschandalen waarin Lula en andere partijkopstukken waren betrokken. 

Minder legitimiteit

“Lula zou zeker de verkiezingen winnen, maar zonder hem staat niets vast”, zegt Soraya Felix da Silva, een 32-jarige lerares biologie in een openbare school in Manaos, hoofdstad van de deelstaat Amazonas. “Ik zou niet voor hem stemmen, door de corruptie, en omdat ik tegen herverkiezing ben, want die staat politieke vernieuwing in de weg.” 

Maar zijn afwezigheid “kan de legitimiteit van de nieuwe president ondermijnen: die zal het heel moeilijk hebben om te besturen en niet over voldoende kracht beschikken om de economie, die in een crisis is beland, te herstellen.” 

“We hebben te weinig informatie. Lula draagt schuld, maar de indruk blijft hangen dat er gemanoeuvreerd is om de kandidatuur van Lula te verhinderen, om zijn veroordeling en celstraf te versnellen, terwijl anderen die van corruptie beschuldigd zijn, nog op vrije voeten rondlopen.”

Veiligheid

Francy Adames (26), secretaresse in een bedrijf in Realeza, een stadje in Paraná, heeft een andere mening. “Ik denk niet dat het de verkiezingen delegitimeert. Het is al een schande dat we een voormalig president in de gevangenis hebben zitten, nog schandelijker zou het zijn als die nu weer kandidaat was en, nog erger, als hij de verkiezingen won.” 

Haar voorkeur gaat uit naar Bolsonaro. “Alleen hij heeft de capaciteiten om de orde te herstellen in Brazilië. Het land is in een situatie beland waarin een meer rigide autoriteit nodig is.” 

Vooral de openbare veiligheid is een probleem. “Ik ben een paar keer aangevallen in Rio de Janeiro, waar ik vijf jaar heb gewoond, twee keer werd ik onder schot gehouden, een keer zelfs door een jongen van acht jaar.”

Wapenbezit

Dat criminele geweld, stelt Adames, net zoals Bolsonaro, geeft Brazilianen het recht wapens te bezitten. “Ze zeggen dat de armen zich die niet kunnen veroorloven, maar we willen niet dat iedereen wapens heeft, alleen dat meer mensen wapens hebben om het de crimineel onmogelijk te maken, zodat er een grotere kans is dat het slachtoffer gewapend is.”

Dat elektronische stemmachines fraude in de hand werken, dat gelooft Adames evenwel niet. Onder Bolsonaro’s aanhangers circuleert het gerucht dat de stemmachines, die Brazilië sinds 1996 gebruikt, niet veilig zijn en tegen hun kandidaat kunnen worden gebruikt. 

Ook die overtuiging kan de positie van de overwinnaar verzwakken en brandstof leveren voor conflicten die door de verliezers worden uitgelokt.

Haddad waarschijnlijk

Haalt op 7 oktober geen enkele presidentskandidaat de absolute meerderheid, dan volgt drie weken later een tweede ronde. Zoals de kaarten nu liggen, zal die gaan tussen de PT-kandidaat, wellicht Haddad dus, en Bolsonaro. 

Dat Haddad het dan haalt is waarschijnlijk, gezien de afkeer van de oud-kapitein bij veel Brazilianen. Bolsonaro’s vicepresidentskandidaat is trouwens Hamilton Mourão, een gepensioneerde generaal. Beide militairen zijn voorgedragen door kleine partijen, respectievelijk de PSL en de PRTB, de eerste met amper acht parlementsleden (op een totaal van 513), de tweede niet eens vertegenwoordigd in het parlement. 

Nieuwe ramp

Hoe dan ook zal de nieuwe president verzwakt aan de start verschijnen, door de sterke afkeer die ze beiden oproepen. Haddad zal worden weggezet als “de nieuwe marionet van Lula”, net zoals Dilma Rousseff dat overkwam, de president die Lula opvolgde en in 2016 door het Congres werd afgezet.

Een regering met weinig legitimiteit, toenemende politieke polarisatie, en een aanhoudende economische crisis, die in 2014 begon en de volgende president tot impopulaire maatregelen zal dwingen om het begrotingstekort te beheersen: het lijkt het recept voor een nieuwe ramp.