Terreur in Tunesië is teken aan de wand voor Noord-Afrika (OPINIE)

Vorige maand nog werd Tunis getroffen door een terroristische aanval waarbij negen mensen gewond raakten. De explosie trof Avenue Habib Bourguiba, het “Tunesische Whitehall”, toen een vrouwelijke zelfmoordterroriste zich opblies bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en de ambassade van Frankrijk, de voormalige koloniale macht in Tunesië. De locatie, waar het oude en moderne Tunesië elkaar vinden, lijkt symbolisch.

De laatste wreedheid volgt op verschillende andere dodelijke aanslagen, zoals die op het Bardomuseum en bij Sousse in 2015. In datzelfde jaar volgde ook een aanval op de presidentiële wacht. De verschillende aanslagen leidden tot een noodtoestand die een zware slag toebracht aan het kwetsbare democratische proces in Tunesië.

Maar de meest recente aanslag is een teken aan de wand voor de situatie waarin Tunesië en heel Noord-Afrika momenteel verkeren. Hij toont aan dat het Tunesische veiligheidsapparaat er steeds minder goed in slaagt om de binnenlandse stabiliteit te garanderen.

Democratisch?

Na het omverwerpen van dictator Zine El Abidine Ben Ali vierde Tunesië in 2011 zijn eerste democratische verkiezingen, waarbij de conservatief-religieuze partij Ennahdha 37,04 procent van de stemmen won. Maar de transitie naar een stabiele democratie bleek een moeilijk proces met verschillende incidenten, zoals de moord op twee belangrijke oppositieleden in 2013: Chokri Belaid en Mohamed Brahmi.

Toch werd in oktober 2014 de nieuwe Tunesische grondwet afgewerkt en werd het Tunesische parlement verkozen. Daarbij werden twee grote stromingen duidelijk: de liberale beweging onder leiding van de Nidaa Tounès partij, en de islamitische stroming van de Ennahdha-partij.

Maar er zijn nog andere machtige sociopolitieke organisaties om rekening mee te houden, zoals de vakbonden, die zowel economisch als politiek een sleutelrol spelen.

Progressieven

In de voorbije twee jaar is nog een andere kracht op het terrein gekomen. De groep, die vooral via sociale media maar ook via onafhankelijke kranten en radiostations veel bijval krijgt, bestaat vooral uit jonge activisten uit het middenveld en is extreem dynamisch geworden, met name wat mensenrechten betreft.

Ze werken individueel of in kleine groepen, en hoewel ze zich nog niet verenigd hebben in een traditionele politieke beweging, vormen ze als geheel een opkomende macht. Hun invloed was vooral zichtbaar in de gemeenteraadsverkiezingen van mei 2018, toen onafhankelijke kandidaten meer stemmen haalden dan de traditionele partijen Nidaa Tounès of Ennahdha.

Ondanks de evolutie van de democratie in Tunesië, hebben opeenvolgende regeringscrisissen het land in een politiek vacuum gebracht. De verschillende politieke stromingen in het parlement zijn meer bezig met de consolidatie van hun eigen macht dan met het beleid op lange termijn. Het hoeft misschien niet te verbazen dat de populariteit van Ennahdha aan het krimpen is.

Hervormingen

Maar de efficiëntie van het Tunesische veiligheidsapparaat is ook in het gedrang gebracht door talrijke hervormingen. Eerder dan een strategisch geheel, zijn die hervormingen vaak ad hoc-initiatieven om bepaalde machtsblokken te representeren. Een recent rapport van de International Crisis Group omschrijft de ontslagen en aanstellingen als gevolg van die hervormingen als negatief voor de integriteit en capaciteiten van het veiligheidspersoneel, terwijl het overzicht verslapt en corruptie kan bloeien.

Meteen na de revolutie in 2011 begon het ministerie van Binnenlandse Zaken, toen onder leiding van Farhat Rajhi, een eerste hervorming. Het schafte het ooit erg machtige Directoraat van Staatsveiligheid af en ontsloeg 42 hoge ambtenaren.

Gelijkaardige beslissingen werden genomen door zijn opvolgers. Daardoor zijn er in de voorbije jaren veel veranderingen geweest en politieke krachten binnen en buiten Tunesië proberen die situatie uit te buiten. Bureaucratische vertragingen en de aandacht voor concurrerende onderwerpen zoals de economie hebben de capaciteit van het land om zichzelf te beveiligen verder gecompromitteerd.

Hoewel meteen na de opstand in 2011 er consensus was over de behoefte aan hervormingen in het veiligheidsapparaat, is die steun onder de bevolking nu zo goed als verdwenen. Pas na de aanslagen op Chokri Belaid en and Mohamed Brahmi, kwam er opnieuw aandacht in de publieke opinie voor het onderwerp. Maar die nam snel weer af en zo blijft Tunesië kwetsbaar.

Waarschuwing

Een zeldzame erkenning van de gevaarlijke situatie kwam onlangs van de minister van Defensie, Abdelkrim Zbidi. Hij bevestigde dat de huidige politieke conflicten verantwoordelijk zijn voor 90 procent van de problemen in Tunesië, waaronder het haperende veiligheidsapparaat. Het is een visie die niet alleen veel bijval vindt, maar ook klinkt als een waarschuwing voor de heersende klasse.Het risico op een militaire interventie is nog nooit zo realistisch geweest in Tunesië.

De Arabische Lente leek de situatie in Noord-Afrika ten goede te veranderen. Maar veel zaken zijn nog niet opgelost en veel regio’s staan op het punt ineen te klappen. In Libië bijvoorbeeld, waar zeven jaar interne conflicten na de westerse interventie en de val van Kadhafi, de afwezigheid van een stabiele regering en een gebrek aan grenscontrole de hele regio hebben gedestabiliseerd, met gevolgen die voelbaar zijn tot in Europa.

Hoewel de Europese Raad in 2015 eindelijk erkende dat Europa dat probleem moest aanpakken door de regio te stabiliseren, mist Europa nog steeds een gemeenschappelijke agenda om de grote migratiestromen uit Noord-Afrika te controleren of rechtstreeks in te grijpen in de problemen in de regio.

De Noord-Afrikaanse nationale chaos - en de stroom vluchtelingen die daaruit volgt - hebben een “existentiële crisis” in de EU veroorzaakt, die niet snel opgelost zal raken als de stabiliteit in Tunesië en Noord-Afrika in een slakkentempo verbetert.

Momenteel staat Tunesië er alleen voor en worstelt het om de beloftes van de revolutie in 2011 te vervullen. Maar de problemen van het land kunnen gevolgen hebben die gevoeld worden in heel de regio, en tot in Europa.