Stedelijke rampen tellen meer vrouwelijke slachtoffers (Opinie)

Afrika had in het afgelopen jaar te maken met twee – voorspelbare – rampen: het instorten van de Hulene-vuilnisbelt in de Mozambikaanse hoofdstad Maputo op 19 februari van dit jaar en het instorten van de Koshe-vuilnisbelt in de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba in maart 2017.

Bij de ramp in Ethiopië kwamen 115 mensen om, in Mozambique 16. In beide gevallen richtte de berichtgeving zich vooral op de situatie van de mensen die op of naast de vuilnisbelt leefden. Voor de genderdynamiek was weinig of geen aandacht. In Ethiopië kwamen vijfenzeventig vrouwen om. In Mozambique twaalf.

Gender

Bij rampen in steden, zowel natuurlijke als niet-natuurlijke, heeft de dood een gendergezicht. Uit een studie naar naar natuurrampen in 114 landen over de afgelopen 20 jaar, blijkt dat in alle gevallen meer vrouwen dan mannen omkwamen. Op basis van data van de Pan-Amerikaanse Gezondheidsorganisatie concludeert de studie ook dat sterfte van vrouwen bij rampen hoger is dan bij mannen, omdat vrouwen minder middelen tot hun beschikking hebben.

Als je kijkt naar natuurrampen in steden, wordt het beeld nog duidelijker. Meer vrouwen dan mannen sterven vanwege hun plaats in de samenleving en de plaats waar ze wonen en werken. Bij de aardbeving in Mexico-Stad in 2017 bijvoorbeeld waren 127 van de 198 dodelijke slachtoffers vrouwen.

Hoe komt dat? Volgens socioloog Patricio Solis heeft dat te maken met “segregatie van vrouwen en van genderrollen.” Aangezien de aardbeving vroeg in de middag toesloeg, waren veel van de vrouwelijke slachtoffers huisvrouwen of huishoudsters. Andere slachtoffers waren werknemers in een kleermakerij waar vrijwel alleen vrouwen werkten. De rest werkte op een school met vooral vrouwelijke leerkrachten.

Leven op de vuilnisbelt

In 2017 beschreef sociaal-antropoloog Caroline Knowles Koshe als een gigantische, rokerige vuilnisbelt, bezocht door roofvogels en wilde honden. Tussen de vogels, honden en rook, reden gele bulldozers die het aangevoerde vuilnis vlak schoven. Ook mensen doorzoeken het vuilnis.

Ze noemen zichzelf ‘scharrelaars’ en hun werk is het verzamelen van afval. Mannen zoeken naar het duurdere afval; vrouwen verzamelen plastic spullen. Jongere vrouwen verzamelen plastic flessen en oudere of gehandicapte vrouwen plastic tassen.

In Hulene is de situatie hetzelfde. Hulene is een van de vijftig grootste vuilnisbelten in de wereld. In Mozambique staan de afvalverzamelaars bekend als catadores, een term die is overgenomen uit Brazilië. De catadores zijn vooral vrouwen tussen veertig en vijftig jaar oud. Mannen rijden op de trucks bij de ingang van de vuilnisbelt, terwijl vrouwen het werk op de vuilnisbelt doen.

Hulene is de enige vuilnisbelt in Maputo, een snelgroeiende stad met bijna 1,2 miljoen inwoners. In 2017 produceerde Maputo naar schatting 1100 ton afval per dag. Hulene is een niet-afgedekte vuilnisbelt die 24 uur per dag open is. Afval wordt niet behandeld. Bulldozers dumpen bergen afval dat vervolgens ligt te bederven. Deze bergen stinkend, giftig afval ontbranden vaak spontaan.

Hulene kan de afvalberg niet meer aan en er wordt al jaren gesproken over sluiting.

Vrouwen als middelpunt

Meer dan 65 procent van de slachtoffers bij Koshe waren vrouwen. In Hulene was dat 75 procent. Dat is niet verrassend. Addis Abeba en Maputo zijn snelgroeiende steden. Koshe en Hulene tonen de gevolgen van snelle stedelijke ontwikkeling en de disproportionele gevolgen voor arme vrouwen uit de stad.

In zowel Maputo als Addis Abeba vormen de vrouwen die proberen te leven tussen het rottende afval uit de stad het menselijke gezicht van de huidige stedelijke ontwikkeling.

Bij de berichtgeving over de rampen kwam de genderongelijkheid in Addis Abeba en Maputo nauwelijks aan bod. Er werd wel vermeld dat zich onder de dodelijke slachtoffers in Koshe vooral vrouwen bevonden, maar daar bleef het veelal bij.

In Hulene merkten alleen de Mozambikaanse media de ongelijkheid tussen het aantal vrouwelijke en mannelijke slachtoffers op.

Ontwikkelingsprogramma's

Het wordt tijd dat steden hier aandacht aan besteden in hun stedelijke ontwikkelingsprogramma’s en dat er meer aandacht komt in de media voor de voorspelbare genderdynamiek bij stedelijke rampen.

Daarnaast moeten afvalverzamelaars gesteund worden in hun gevecht om erkend te worden als bonafide arbeiders. Op dat terrein zijn al enkele successen geboekt, bijvoorbeeld door coöperaties zoals Recicla in Maputo, die gerund worden door vrouwelijke afvalverzamelaars. In Addis Abeba worden afvalverzamelaars vertegenwoordigd door verschillende formele en informele organisaties, zoals internationale ngo’s. Ook hier vormen vrouwen het middelpunt.

Regulering en het registeren van afvalverzamelaars helpt, evenals het besteden van extra aandacht aan gezondheid en veiligheid.

Maar beide steden moeten ook iets doen aan de al jaren bekende gevaarlijke omstandigheden bij zowel Hulene als Koshe. Deze vuilnisbelten moeten gesloten worden, of gesaneerd.

Bron: The Conversation