Soedanezen blijven vastberaden in protest tegen militair bestuur

Het is onheilspellend stil op zondagmiddag in de Qasr-straat, een hoofdweg in centraal Khartoem die naar het Presidentieel Paleis leidt. Groepjes jongens en mannen hangen in de stoffige zijstraten, terwijl jochies op blote voeten van soms nog geen 12 jaar oud met stenen barricades aan het opwerpen zijn. “Voor mijn land!” zegt een van hen. Nadat de barricades klaar zijn, is hij de eerste die een protestlied tegen het leger inzet. 

Ook alle zijwegen worden geblokkeerd en auto’s die hopen nog van de weg gebruik te maken worden door de jongeren gedecideerd rechtsomkeer gestuurd. Op de hoofdweg wordt er in elke barricade een smalle doorgang opgelaten, voor de motoren die gewonde demonstranten vanaf de ‘frontlijn’ van het protest naar achteren vervoeren. Hier en daar worden autobanden in de fik gezet. 

Revolutie

Het is al ruim drie jaar onrustig in Soedan. In 2019 werd de president Omar Al-Bashir – die 30 jaar een militaire dictatuur leidde – na maanden van protesten afgezet.  Daarna begon een transitieperiode waarin een bestuur van deels militairen en deels burgers hervormingen zou doorvoeren en een pad naar verkiezingen zou uitstippelen, onder leiding van premier Abdallah Hamdok en legerleider Abdel Fattah Al-Burhan. 

De samenwerking verliep verre van soepel, en in oktober trok het leger de stekker eruit: het pleegde een coup en zette politici gevangen. Sindsdien zijn er wekelijks protesten in Soedan, zowel in de hoofdstad Khartoem als in provinciesteden tot aan de verste uithoeken van het land. En de frequentie neemt toe: in 2022 waren er al drie protestdagen, vandaag (maandag) en woensdag zijn de volgende gepland.

Het leger deed in november nog een poging om de gemoederen te bedaren door een nieuwe samenwerkingsdeal te sluiten met Hamdok, maar dat voelde voor de demonstranten als verraad. Ze eisen dat het leger zich volledig terugtrekt uit de politiek, en accepteren geen deling van de macht meer. ‘Weg met Hamdok’, staat overal in graffiti op de muren in Khartoem geschreven, tussen andere revolutionaire leuzen zoals ‘de revolutie gaat door’; ‘terugkeer is onmogelijk’; en ‘nee tegen de coup’. Hamdok besefte dat hij geen rol van betekenis meer kon spelen in de transitie van Soedan, en stapte vorige week zelf op.

Traangas

Terug naar het protest op zondag. Uit het niets vult de hoofdstraat zich opeens met mensen. Jongeren, ouderen, mannen, vrouwen, kinderen, iedereen doet mee. Ze marcheren al zingend voorwaarts richting het Presidentieel Paleis. De meesten dragen simpele mondmaskers, hier en daar heeft iemand een duikbrilletjes of een helm op. Oude vrouwen gaan rond met flesjes azijn-oplossingen die zouden werken tegen traangas. Anderen delen plantentakken uit die je in je mondmasker moet doen – dit zou ook het effect van het gas verminderen. 

Een paar honderd meter verder heeft de oproerpolitie haar eigen barricade opgericht en komt de mars tot stilstand. De eerste traangasgranaten vliegen hoog de lucht in, en trekken vervolgens slierten naar beneden de menigte in. Daarna volgen de geluidsbommen en stungranaten, die harde knallen en een lichtflits geven. Elke knal wordt met gejuich beantwoord door de menigte. Men wil laten zien dat dit hen niet zal afschrikken. Soms vliegen er traangasgranaten links en rechts de menigte uit. Dappere demonstranten pakken ze op en gooien ze weg. Stenen worden naar voren gebracht om de politie mee te bekogelen.

Gewonden

Niet veel later komen de eerste motorrijders van voren door de menigte teruggereden. Ze vervoeren mannen of vrouwen die flauwgevallen zijn of moeilijk ademhalen. Eén keer zit een man met een bloedende hoofdwond achterop de motor, maar het lijkt erop dat er in dit protest niet met scherp wordt geschoten.

Even verderop in Omdurman, de tweelingstad van Khartoem aan de andere kant van de Nijl, wordt er volgens ooggetuigen wel op de demonstranten geschoten. Later op de dag maakt de doktersunie van Soedan bekend dat er tijdens de demonstraties een 26-jarige man is omgekomen nadat hij door een traangasgranaat in zijn nek werd geraakt. Waar precies in de stad is niet duidelijk.

Gevraagd naar hun motivaties zeggen demonstranten democratie, gerechtigheid, vrijheid, banen en een burgerregering te willen. “Weg met Burhan, weg met het leger, weg met de gewapende milities,” zegt een jongeman wiens ogen nog tranen van het gas. Abdel Latif, een wat oudere man die met zijn vrouw aan het demonstreren is, zegt: “We willen een burgerregering. Het leger heeft ons al die jaren niets gebracht, alleen maar dood en verderf. Het leger hoort aan de grenzen, niet in de regering.”

Onzekere toekomst

Of de demonstranten hun zin krijgen is onmogelijk te voorspellen. Het leger heeft veel te verliezen. Ze hebben economische belangen die ze willen beschermen, en meerdere legerleiders zijn bang dat ze door een burgerregering aan het internationaal strafhof zouden kunnen worden uitgeleverd, vanwege hun rol in misdaden tegen de menselijkheid in de oorlog in Darfur in het westen van Soedan.

Daarbij zijn de demonstraties zeer decentraal georganiseerd, door lokale buurtcomités die zich de revolutionaire comités noemen. Deze decentralisatie is een kracht, want moeilijk te bestrijden. Het leger kan niet simpelweg een aantal kopstukken arresteren of organisaties ontmantelen, want die zijn er niet. Maar het is ook een zwakte: Want áls het leger al afstand zou willen doen van de macht, aan wie dragen ze die dan over? En met wie zouden ze over die overdracht onderhandelen? De revolutionaire comités werken aan een politiek plan, maar het blijkt lastig daar overeenstemming over te krijgen.

Morgen weer een dag

De demonstratie blijft urenlang in een patstelling. Aan de voorkant wordt bijna onafgebroken traangas afgevuurd, maar van beide kanten zit er geen beweging in. Achterin de demonstratie gaan steeds meer mensen langs de kant in de schaduw zitten. De temperatuur tikt de 36 graden aan en de zon is meedogenloos. Anderen blijven onafgebroken met trommels liederen tegen het leger en vóór de revolutie inzetten.

Tegen het vallen van de avond keren de meeste demonstranten weer naar huis. Het is zaak op tijd binnen te zijn, want in de nasleep van een demonstratie kamt de politie vaak de straten uit om mensen te arresteren. De geur van traangas blijft tot diep in de nacht hangen. Morgen wordt de strijd voorgezet.