Soedan gaat malaria met steriele mannetjesmuggen te lijf

"Malaria is het belangrijkste gezondheidsprobleem in mijn land", verklaart Babria Babiler El-Sayed, directeur van het Soedanese Instituut voor Tropische Geneeskunde. Soedan is begonnen met gesteriliseerde mannetjesmuggen vrij te laten in de natuur, in de hoop dat zo de muggenpopulaties dalen.

De Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN (FAO) en het Internationaal Agentschap voor Atoomenergie (IAEA) hebben deze 'nucleaire' techniek al met succes ingezet tegen de dodelijke tseetseevlieg en verwoestende fruitvlieg. Beide organisaties experimenten nu in Oost-Afrika om malaria op deze manier onder controle te krijgen.

Geïntegreerde aanpak

"Het is cruciaal om niet te vertrouwen op één methode of middel, maar om een verscheiden aanpak van de ziekte te ontwikkelen", meent El-Sayed. Een groot verschil met de conferentie die in 1950 in Kampala plaatsvond, waarop de Wereldgezondheidsorganisatie besloot dat malaria volledig kon worden uitgeroeid door intensief het insecticide DDT te gebruiken.

Ook de FAO weet dat ze in de strijd tegen malaria niet alle heil van de steriele mannetjes-techniek mag verwachten. De organisatie heeft mensen op het terrein die het belang van geïntegreerde landbouwtechnieken beklemtonen, variërend van gewasselectie en watergebruik tot de plaats van huizen op het platteland.

Malariamug rukt op

Zeer verontrustend is dat malaria oprukt in de dichtbevolkte hooglanden van Oost-Afrika. Inwoners van het zuidwesten van Oeganda en delen van Zambia en Rwanda, hebben doorgaans niet de genetische resistentie die boeren in muggenrijke gebieden wel hebben ontwikkeld.

De klimaatverandering speelt hierin een belangrijke rol. Droogte en de druk op land – soms als gevolg van een burgeroorlog – drijft een recordaantal mensen op de vlucht. De meeste vluchtelingen raken intern ontheemd, vestigen zich in nieuwe ecosystemen en beginnen met een soort landbouw die het risico op malaria vergroot.

Bovendien neemt de potentiële habitat van de malariamug toe door het stijgen van de gemiddelde temperatuur. Het International Food Policy Research Institute deed onderzoek naar de forse toename van malaria in Oeganda's hooggelegen gebieden. Gevreesd wordt dat ook regio's op meer dan 2000 meter boven de zeespiegel in Kenia, Ethiopië en Burundi niet langer veilig zijn.

Muskietennetten

De combinatie van landbouwtechnieken, de gewassen zelf en menselijk handelen - zoals het gebruik van malarianetten – maken deel uit van elk succesverhaal over malaria. Het Zambiaanse Malaria-instituut bijvoorbeeld heeft met internationale steun malaria bijna volledig uitgeroeid in het zuidelijke district.

Phill Thuma, een van drijvende krachten achter het Zambiaanse instituut, noemt dat in de eerste plaats de verdienste van een geëngageerde gemeenschap.

De FAO heeft zich lang beziggehouden met het uitdelen van muskietennetten, een van de eenvoudigste maar belangrijkste middelen om malaria te onderdrukken. Een van haar huidige projecten promoot het gebruik van met insecticide behandelde netten voor de bescherming van stallen in Kenia. Dit heeft tot een duidelijke stijging in de zuivelproductie geleid, met gezondere mensen en dieren als gevolg.

Landbouwtechnieken

Een groot probleem is dat boeren voor dag en dauw opstaan, of tot 's avonds op het veld werken. Door de aard van hun werk zijn ze onbeschermd tijdens de uren dat de muggen het meest actief zijn.

Landbouwprogramma's moeten de kennis over malaria beter integreren. Uit onderzoek in Ethiopië is bijvoorbeeld gebleken dat malaria bij kinderen zeven keer hoger ligt in dorpen binnen de 3 kilometer van een microdam voor irrigatie, dan in dorpen op meer dan 8 kilometer afstand.

Ook de maïsteelt kan het aantal malariagevallen doen toenemen omdat de gebruikte variëteiten met hogere opbrengst later in het jaar bestoven worden, wat de muggenlarven helpt om aan te sterken. Een gevolg hiervan zijn meer, grote en langer levende muskieten.