Sociale media zijn testcase voor persvrijheid in Sri Lanka

In de afgelopen tijd deden zich verschillende incidenten van haatzaaierij voor tegen een moslimminderheid, met als gevolg het uit de lucht halen van socialemediaplatforms. Ook werden journalisten geïntimideerd die zich kritisch hadden uitgelaten over de oppositie.

In de laatste persvrijheidsindex van Reporters Without Borders stond Sri Lanka op de 131ste plaats van 180 landen wereldwijd. Een marginale verbetering ten opzichte van 2014, toen het land op de 165ste plaats stond.

Journalisten geïntimideerd

De onverwachte verkiezingswinst in 2015 voor de huidige president Maithripala Sirisena, die tijdens zijn campagne pleitte voor meer persvrijheid, was verantwoordelijk voor de stijging op de index.

Maar Shan Wijethunge, hoofd van het Sri Lankaanse Persinstituut, het belangrijkste centrum voor mediatraining op het eiland, is niet gerust op de gebeurtenissen in de laatste zes maanden.

In februari verloor de regering de lokale verkiezingen ten gunste van de oppositie geleid door president Mahinda Rajapaksa, die zijn aanhangers stimuleerde zich tegen de regering te keren. Verslaggevers van de New York Times in Sri Lanka, die meldden dat Rajapaksa naar verluidt geld had ontvangen van Chinese staatsbedrijven, werden ervan beschuldigd de agenda van de regering te volgen er werden vraagtekens bij hun onafhankelijkheid gezet.

Moord

"De journalisten werden online aangevallen zonder dat het over de inhoud van het artikel ging", zegt Wijethunge. Familie en vrienden van de journalisten zeiden geschokt te zijn over de zeer persoonlijke aanvallen.

"Ze voelden zich zeer kwetsbaar, alsof we opeens drie jaar teruggeworpen werden in de tijd", zegt een collega van de geïntimideerde journalisten die anoniem wil blijven. "Het laat zien hoe snel dingen kunnen verslechteren."

Nog geen tien jaar geleden, in 2009, werd de hoofdredacteur van de Sunday Leader, Lasantha Wickrematunge vermoord. Dat gebeurde enkele maanden voor het einde van de burgeroorlog die toen al 26 jaar aan de gang was. Een jaar na de dood van Wickrematunge verdween cartoonist Prageeth Eknaligoda.

Verkiezingen

Er zijn echter tekenen dat de persvrijheid op Sri Lanka is verbeterd. In 2016, toen het gerespecteerde magazine Himal Southasian te maken kreeg met bureaucratische problemen in Nepal, waar het sinds 1996 werd gemaakt, werd besloten te verhuizen naar de Sri Lankaanse hoofdstad Colombo. In maart opende het magazine een nieuw kantoor in de hoofdstad. Amnesty International heeft daar inmiddels ook een regionaal bureau.

Veel mensen maken zich echter zorgen dat de aanstaande presidentsverkiezingen, in 2020, de druk op journalisten zal opvoeren. De verkiezingsstrijd lijkt een nek-aan-nekrace te worden.

Daarnaast werden recentelijk socialemediaplatforms uit de lucht gehaald. In maart kregen delen van Sri Lanka te maken met agressie tegen moslims, met het gevolg dat Facebook, Whatsapp, Instagram en Viber een week lang offline waren. De overheid wilde op die manier de verspreiding van hate speech via sociale media tegengaan.

"Het was een impulsieve reactie, maar een reactie die ook in de toekomst weer mogelijk is, vooral in de aanloop naar de verkiezingen", zegt Wijethunge.

Jonge kiezers

Dat juist de sociale media doelwit waren, verklaart hij uit het feit dat de Sri Lankanen daar hun mening het meest openhartig ventileren. Zelfs politici zoals president Sirisena, ex-president Rajapaksa en zijn zoon Namal Rajapaksa gebruiken hun Facebook- en Twitterprofielen als integraal onderdeel van hun campagne.

Sanjana Hattutowa, onderzoeker bij de denktank Centre for Policy Alternatives, heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar de impact van sociale media op kiezers. Uit zijn onderzoek blijkt dat voor kiezers tussen 18 en 34 jaar, een kwart van de kiezers, sociale media de belangrijkste platformen zijn voor politieke interactie.

Sentimenten

Uit het onderzoek van Hattutowa bleek ook dat er al lang voor de rellen in maart sprake was van haatzaaierij, trolling en nepnieuws vanaf Sri Lankaanse accounts. Dat gedrag had volgens hem op een meer georganiseerde en professionelere manier aangepakt moeten worden, met technologie en menselijke inbreng.

"De groei van sociale media en internet in Sri Lanka kan niet gelijkgesteld worden met een sterkere democratie en de groei van een liberale regering. De strijd op sociale media moet gezien worden als de nieuwste strategie in een oud politiek spel."

Sociale media zijn volgens Wijethunge uitgegroeid tot de belangrijkste plaats voor politiek nieuws en sentiment. Aangezien er geen effectieve andere manieren zijn om nepnieuws en desinformatie te stoppen dan door het te blokkeren, zullen sociale media volgens hem een testcase worden voor persvrijheid. "In de komende tijd zullen we zien of de vooruitgang die we in de laatste drie jaar geboekt hebben, stand houdt."