"Right to disconnect": steeds meer mensen eisen recht op offline-tijd

Na enkele weken telewerken tijdens de eerste lockdown in Italië, besloot Andrea Pestarino elke werkdag zijn wekker te zetten om 17u30. Een broodnodige reminder, want alleen zo lukte het om op tijd zijn laptop af te sluiten en een potje te gaan voetballen met zijn kinderen. 

Wekker tegen overwerk

Dat trucje hielp de 42-jarige innovatiemanager om zijn werk-privébalans beter te beheren, nadat het ingenieursbureau waar hij werkte overging op telewerk en hij dus meer uren achter de computer zat.

“Ik vond de overstap moeilijk. Ik voelde me schuldig omdat ik niet op kantoor was en daardoor werkte ik meer uren dan normaal. Ik pakte er nog taken bij die ik makkelijk de dag erna had kunnen doen.” Hij was lang niet de enige in dat geval. Onderzoek in verscheidene landen toont aan dat de overstap naar telewerk die de pandemie meebracht, voor miljoenen mensen tot langere werkdagen leidde. Dat zwengelde het oude debat opnieuw aan over het recht om offline te gaan na de werkuren. 

Telewerkers kampen met mentale problemen

Uit een recente enquête van de Britse vakbond Prospect blijkt dat de mentale gezondheid erop is achteruitgegaan bij 35 procent van de werknemers die in normale tijden op kantoor werken. Onder hen wijt meer dan 40 procent dit aan de druk om voortdurend bereikbaar te zijn voor het werk. De studie maakte deel uit van een oproep van de vakbond. Die ijvert ervoor dat de Britse wetgever het recht op offline te zijn opneemt in het volgende wetsontwerp rond arbeidsvoorwaarden.  

“Voor miljoenen mensen voelde telewerken aan als een avond doorwerken op kantoor. Door de technologie is het steeds moeilijker om volledig los te koppelen van het werk,” stelt Andrew Pakes, onderzoeksdirecteur bij Prospect.

Wetenschappelijke studies tonen een verband aan tussen langere werkdagen - en doorwerken in het weekend - en een serie aandoeningen zoals depressies, angstgevoelens, slecht slapen en hartziekten. Onderzoek wijst ook uit dat langer werken niet noodzakelijk leidt tot beter werken. Vermoeidheid vertroebelt je inzichten, verstoort je communicatievaardigheden en vermindert je empathie. 

Offline gaan wordt een recht

Feit is dat steeds meer bedrijven telewerk ook op de lange termijn als een oplossing zien en dit zullen verderzetten na de pandemie. Daarom hebben enkele overheden nieuwe regels opgesteld rond het recht om offline te gaan. In Ierland hebben werknemers sedert 1 april het recht om niet te antwoorden op e-mails, telefoontjes en andere boodschappen buiten de werkuren. 

Het Europees Parlement steunde een gelijkaardig voorstel in januari. En Canada werkt ook aan regelgeving rond het recht om je los te koppelen van het werk. 

Nieuwe bedrijfsregels

Sommige bedrijven nemen zelf initiatieven om de werknemers te helpen het werk gemakkelijker achter zich te laten op het eind van de werkdag. De Italiaanse snelwegexploitant Autostrade tekende een akkoord met de vakbonden, waardoor werknemers tijdens lockdown-periodes anderhalf uur per werkdag mogen uitloggen om hun kinderen te helpen bij het schoolwerk. In april gaf ook het ingenieursbureau Rina, waar Andrea Pestarino werkt, alle werknemers het recht om offline te zijn. 

Telewerkers worden aangespoord om maximum acht uur te werken tussen 7 uur en 20 uur. “Werknemers moeten hun digitale toestellen buiten dat flexibele werkschema uitschakelen", zegt Alessandro Galvani, directeur van human resources bij Rina. “E-mails in de late avond of nacht worden ontmoedigd door pop-up berichten die de auteur vragen om twee keer na te denken of het nodig is dit nu te versturen. De werkuren aan banden leggen is nodig gebleken, om te voorkomen dat flexibel telewerken ongemerkt overgaat in voortdurend overwerken. In Italië worden mensen vaak beoordeeld op hoe lang ze werken, in plaats van op hun prestaties. Als we dat anders willen, zijn er nieuwe regels nodig. Verandering komt niet vanzelf.”

Stoppen de e-mails en telefoontjes écht?

Eerdere ervaringen met het recht om offline te zijn, leren ons dat het effect van die regels niet altijd uitdraait zoals verwacht. Frankrijk voerde al in 2016 een wet die het recht op offline zijn buiten de werkuren garandeert, in bedrijven met meer dan 50 werknemers.

Maar in een enquête uit 2020 door de vakbond UGICT-CGT, die ingenieurs, managers en technische medewerkers vertegenwoordigt binnen de vakbond CGT, gaf 80 procent van de telewerkers aan dat ze gedurende de pandemie in de praktijk niét ervaarden dat ze het recht hadden om offline te zijn. "Dat komt doordat firma’s vaak tijdschema’s voorzien die niet alle medewerkers passen. Sommigen moeten bijvoorbeeld klanten in een andere tijdzone bellen. Zakendoen gaat voor op het respect voor de richtlijnen rond deconnecteren", zegt Matthieu Trubert, CGT-vakbondsvertegenwoordiger bij Microsoft. “De bedrijfsprincipes rond offline zijn werken in theorie, maar worden niet altijd nageleefd in de praktijk.”

Afblokken is ook geen goed idee

Volkswagen ging negen jaar geleden nog een stapje verder, met name servers uitschakelen. Daardoor wordt het onmogelijk om nog e-mails te sturen na de werkuren, maar ook dat kan tot problemen leiden volgens experten in  mentale gezondheid. 

Volgens een studie van de universiteit van Sussex uit 2020 kan het verbieden van e-mails of ze onmogelijk maken, zelfs meer kwaad dan goed doen. Dat geldt met name voor werknemers met veel angstgevoelens en bij mensen die gebaat zijn bij flexwerk, zoals verzorgend personeel en parttime werknemers. 

Wat is dringend? 

Een verbod kan zo uiteindelijk meer stress veroorzaken. Hoofdonderzoeker Emma Russell, docent bedrijfspsychologie aan de universiteit van Essex: “Het is beter dat managers zelf het goede voorbeeld geven en minder strikte maatregelen nemen, zoals aan werknemers vragen op te geven wanneer ze bereikbaar zijn, in hun digitale handtekening bijvoorbeeld.” 

Volgens Nayla Glaise, vakbondsafgevaardigde van CGT bij het consultancybedrijf Accenture, moeten bedrijven de manier waarop de workflow is georganiseerd, in vraag durven stellen en hun medewerkers betrekken bij de discussie hoe die anders kan. Bijvoorbeeld door beter te omschrijven wat als ‘dringend’ mag beschouwd worden. "Al is er een mooi akkoord dat je offline mag zijn buiten je werkuren, als dat in de praktijk wordt genegeerd, heb je er niks aan.”

- Dit stuk verscheen eerst bij IPS-partner Thomson Reuters Foundation