Repressie 2.0: Censuur neemt nieuwe vormen aan

In het jaarlijkse rapport Attacks on the Press heeft het CPJ een reeks gevallen van censuur uit de hele wereld gedocumenteerd. "Censuur wordt geavanceerder en ingewikkelder en doet zich voor op verschillende niveaus", zegt Courtney Radsch van het CPJ.

Ze noemt de nieuwe tactieken in het rapport "censuur 2.0", omdat het gaat om "een update van de ergste tactieken oude stijl."

Turkije

Eind 2016 zaten bijna 260 journalisten in de gevangenis, meer dan ooit door het CPJ gedocumenteerd. Turkije voert de lijst aan met meer dan 145 journalisten die vastzitten, meer dan in China, Egypte en Iran bij elkaar.

De repressie van de media verdiepte daar na de couppoging van 15 juli 2016 en het uitroepen van de noodtoestand, die de Turkse overheid kennelijk gebruikte om meer dan vijftig kranten, dertig tv-kanalen en drie persbureaus op te heffen.

De regering zou ook antiterreurwetgeving hebben gebruikt om journalisten op te pakken, inclusief de hoofdredacteur van de Turkse krant Cumhuriyet, Can Dündar. Hij werd veroordeeld tot zes jaar cel voor het onthullen van staatsgeheimen, spionage en hulp aan een terroristische groepering. Dertig mensen die banden hebben met de krant Zaman, die geassocieerd wordt met de moslimgeestelijke Fetullah Gülen, hangt mogelijk zelfs een levenslange gevangenisstraf boven het hoofd. Gülen wordt er door de regering van beschuldigd achter de couppoging te zitten.

Financiële druk

In verschillende landen, zoals in Kenia, speelt geld steeds vaker een rol bij censuur. "De inkomsten van de traditionele media zijn tanende als gevolg van de opkomst van digitale technologie. Daardoor kan een soort zelfcensuur ontstaan waarbij journalisten 'voorzichtiger' worden in hun verslaggeving", zegt journalist Alan Rusbridger in het rapport. Financiële druk is volgens hem een "schone methode" om de media te controleren, in tegenstelling tot bijvoorbeeld moord.

Censuur is echter niet uniek voor ontwikkelingslanden, zegt Radsch. De Amerikaanse president Donald Trump wist de vijandigheid tegen de media op te voeren tot ongekende hoogte. Trump beschuldigde sommige nieuwsorganisaties consequent van het brengen van "nepnieuws." Onlangs deed hij dat nog tijdens de Conservative Political Action Cenference (CPAC). "Ze hebben geen bronnen, ze verzinnen die gewoon als ze er niet zijn", hield hij zijn gehoor voor.

In één geval werd een Trump-aanhanger gesignaleerd met een t-shirt waar een tekst op stond die suggereerde om journalisten te lynchen: "Rope. Tree. Journalist. Some assembly required", stond daarop.

Trump weigert ook sommige journalisten te woord te staan en dreigt met wetgeving die het eenvoudiger maakt journalisten te vervolgen. In het rapport staat dat dergelijke kwalijke trends niet alleen in de VS opgang maken, maar ook elders in de wereld.

Nederland

Ook de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) constateert in een rapport dat morgen (woensdag) verschijnt, en waar verschillende Nederlandse media al over publiceren, dat de intimidatie van journalisten is toegenomen. Drie op de vijf Nederlandse journalisten zegt weleens te zijn geïntimideerd of bedreigd. Dat is meer dan acht jaar geleden, de laatste keer dat een dergelijk onderzoek werd gedaan.

De onderzoekers vrezen voor zelfcensuur: journalisten zouden sommige zaken niet publiceren uit angst voor represailles.

De opkomst van sociale media heeft ook de manieren waarop de media onder druk worden gezet, veranderd. In Ecuador werd de Twitter-account van journalist Bernardo Abad geblokkeerd, nadat hij op Twitter had gezegd dat de voormalige vice-president Lenin Moreno geen inkomstenbelasting had betaald. Vervolgens werden nog acht accounts waarop iets over Moreno's belastingen werd gezegd, tijdelijk geblokkeerd.

China

In China zijn plannen om journalisten die zich kritisch uitlaten over de regering, consequenties te laten voelen op het gebied van hun persoonlijke financiën. Zo kan een lening onthouden worden of de kredietwaardigheid lager worden ingeschaald.

Radsch benadrukt het belang van een open internet en rechten voor journalisten. "We moeten niet vergeten dat de pers een belangrijke rol blijft spelen als het gaat om een zinvolle interpretatie van alle informatie waarmee we continu gebombardeerd worden", zegt ze. Ze adviseert journalisten ook om veilig te communiceren om zo hun privacy en die van hun bronnen te garanderen.

Het belangrijkste is dat journalisten niet wijken voor druk en zich op feiten baseren. "Dat is de beste manier om terug te vechten tegen deze nieuwe censuur.