Populariteit Bolsonaro keldert al na drie maanden

“Bolsonaro eruit” stond op verschillende borden toen Jair Bolsonaro vorige week Santiago de Chile bezocht. Chileense manifestanten beschuldigden hem van racisme, homofobie, vrouwenhaat en fascisme. Oppositieleiders weigerden deel te nemen aan een lunch georganiseerd door de Chileense president Sebastián Piñera.

Bolsonaro, een voormalige legerkapitein, sprak vroeger lovend over generaal Augusto Pinochet, de Chileense dictator (1973-1990) die ervan werd beschuldigd meer dan 40.000 mensen te hebben gedood, gemarteld of opgesloten.

Bloedbad als basis

Bolsonaro’s stafchef, Onyx Lorenzoni, goot aan de vooravond van het bezoek aan Chili olie op het vuur door te verklaren dat Pinochets “bloedbad” de macro-economische basis heeft gelegd voor de acht volgende regeringen in Chili, zowel linkse als centrumregeringen, een voorbeeld dat ook Brazilië zou moeten volgen.

Een andere voormalige dictator, de Paraguayaan Alfredo Stroessner (1954-1989), werd vorige maand een “staatsman” genoemd door Bolsonaro, bij de plechtige aanstelling van de nieuwe bestuurders van Itaipú Binacional, de waterkrachtcentrale die 35 jaar geleden op de grens tussen beide landen werd gebouwd.

Dalende populariteit

Bolsonaro was in Chili voor een top van Prosur, een organisatie die door vooral rechtse regeringen in het leven werd geroepen nadat ze de Unie van Zuid-Amerikaanse Naties (Unasur) hadden verlaten. Unasur ontstond in het eerste decennium van deze eeuw, onder impuls van linkse regeringen in Zuid-Amerika.

Bolsonaro werd in oktober verkozen met 55 procent van de stemmen (57,7 miljoen stemmen) maar zijn populariteit ging sindsdien razendsnel omlaag, zeer ongebruikelijk in de eerste maanden van een nieuwe Braziliaanse regering.

In januari, bij zijn aantreden, had hij nog de steun van 49 procent van de Braziliaanse bevolking, deze maand is dat al gedaald 34 procent, zo blijkt uit een peiling van het Braziliaanse Instituut voor Publieke Opinie en Statistieken.

Interne conflicten

De Brazilianen zien een regering die is verlamd door interne conflicten en gevechten tegen windmolens. Controversiële maatregelen zoals de versoepeling van wapenbezit, beschuldigingen van corruptie in de presidentiële familie, en tegenstrijdige berichten van de president en zijn kinderen via sociale media tasten dat imago verder aan.

De crisissen volgen elkaar op. Allemaal zijn ze veroorzaakt door de regering zelf, want de oppositie is er nog niet in geslaagd haar strategie tegen de nieuwe president te bepalen.

De interne verdeeldheid dreigt de belangrijkste doelstelling, de parlementaire goedkeuring van de pensioenhervorming, te dwarsbomen. Zowel de regering als de meeste economen en ondernemers noemen die hervorming onmisbaar om het begrotingstekort in te dammen en de economische groei aan te zwengelen.

Pensioenhervorming

Volgens het voorstel van minister van Economie Paulo Guedes moet de hervorming de overheid de komende tien jaar omgerekend meer dan 200 miljard euro opleveren.

De pensioenhervorming krijgt in het algemeen veel steun, omdat ze de grootste ongelijkheden tussen de publieke en private sector wegwerkt. Maar er komt ook veel kritiek omdat ze de voordelen voor armere groepen, zoals ouderen, mensen met een beperking en plattelandsbewoners vermindert.

Een zwakkere onderhandelingspositie kan het de regering onmogelijk maken de hervorming door te voeren.

Grondwetswijziging

Er is een grondwetswijziging nodig voor de hervorming, waardoor de goedkeuring van minstens 60 procent van de afgevaardigden en senatoren vereist is in het Congres, bijzonder moeilijk in een parlement met dertig partijen.

Vooral het voorstel over het militaire pensioen stuit op veel weerstand. Het leger heeft zijn eigen systeem, het reservekader, dat niet als pensionering wordt beschouwd.

Het leger bood aan een deel van de begrotingsinspanning te dragen door de actieve periode te verlengen van 30 naar 35 jaar en een deel van de lonen naar het pensioenstelsel door te schuiven. Maar de regering stelt tegelijkertijd voor om de militaire loopbanen te herstructureren en de lonen te verhogen. Dat doet de militaire bijdrage in de begrotingsinspanning zo goed als teniet.

Geen meerderheid

Ook parlementsleden van de regeringsalliantie hebben kritiek, wat de goedkeuring van de pensioenhervorming verder bemoeilijkt.

Nog erger is dat de regering geen stevige parlementaire meerderheid vindt, klaagt Rodrigo Maia van de Democraten, de grootste partij in de alliantie. Hij is als voorzitter van de Kamer van Afgevaardigden een sleutelfiguur bij de goedkeuring van elk voorstel.

Maia dreigt ermee zijn inspanningen om een meerderheid te vinden voor de pensioenhervorming te staken. Hij is de persoonlijke aanvallen van ministers en van een zoon van de president, Carlos Bolsonaro, moe. Carlos Bolsonaro maakt deel uit van het stadsbestuur van Rio de Janeiro en coördineert de sociale media van zijn vader.

Operatie Carwash

De vader van Maia, Wellington Moreira Franco, de voormalige gouverneur van Rio de Janeiro en oud-minister van Mijnbouw en Energie, werd op 21 maart gearresteerd samen met de voormalige president Michel Temer (2016-2018). Ze worden beschuldigd van corruptie bij de bouw van de kerncentrale Angra-3.

Deze nieuwe arrestaties maken deel uit van operatie Lava Jato (Carwash), die sinds 2014 al tientallen politici naar de gevangenis stuurde, ook de linkse president Luiz Inácio Lula da Silva (2003-2010). De nieuwe ophef in de media dreigt de pensioenhervorming eveneens te vertragen.

Vitaal belang

De wijdverspreide overtuiging is dat de indamming van het tekort in het pensioenstelsel van vitaal belang is voor de Braziliaanse economie. Daardoor is de voorgestelde grondwetswijziging een kwestie van leven of dood voor de regering-Bolsonaro.

De president zelf weigert parlementaire steun te zoeken voor het voorstel omdat hij dat als “oude politiek” ziet. De goedkeuring is een taak van het parlement, de regering heeft haar deel van het werk al gedaan, vindt hij.

Evenwichtige vicepresident

Ondernemers en financiële instellingen zijn er niet gerust op. Kopstukken van grote bedrijven en ondernemersorganisaties hadden al een ontmoeting met vicepresident Hamilton Mourão. In deze chaotische regering valt de gepensioneerde generaal op door zijn evenwichtige aanpak en bereidheid tot dialoog.

Er wordt steeds meer gespeculeerd dat hij zich voorbereidt om later het roer over te nemen.

Bolsonaro staat synoniem voor verdeeldheid. Zijn omstreden, soms verbijsterende verklaringen waren de sleutel tot zijn verkiezingsoverwinning. Maar zijn communicatie is nog altijd op zijn aanhangers afgestemd, alsof de verkiezingscampagne doorgaat, en daarmee dreigt hij zijn regering voortijdig te gronde te richten.

Sektarische aanpak

Zijn sterk sektarische aanpak leidde al tot het ontslag van één minister, Gustavo Bebbiano, en van tientallen functionarissen bij het ministerie van Onderwijs.

Bolsonaro, die 28 jaar lang een grijs parlementslid was, werd president omdat hij erin slaagde het algemene verzet tegen de politieke corruptie en georganiseerde misdaad en de hang naar meer traditionele normen te vertolken.

Hij bracht militairen, religieus-conservatieven, ondernemers en neoliberale economen bij elkaar, onder wie economieminister Guedes, die graag het economische beleid van Pinochet in Brazilië wil toepassen.