Overwinning Bukele zet vraagtekens bij toekomst El Salvador

De 37-jarige Najib Bukele heeft kunnen profiteren van de ontevredenheid van de bevolking over de niet nagekomen beloften van zowel het rechtse Arena, dat het land twintig jaar bestuurde (1989-2009), als van het linkse FMLN van huidig president Salvador Sánchez Cerén.

De nieuwe president, die op 1 juni van start gaat, heeft nog niet duidelijk aangegeven hoe zijn beleid er zal uitzien. Het platform waarmee hij verkozen raakte, is een cocktail van uiteenlopende groepen, met zowel pleitbezorgers van de vrije markt als linkse sociale groepen. Het platform kwam tot stand toen hij burgemeester was van San Salvador voor het FMLN (2015-2018).

Voormalige guerrillero’s

Met Bukeles overwinning komt een einde aan tien jaar bestuur door het FMLN, de voormalige guerrillabeweging. El Salvador voegt zich bij de lange lijst van Latijns-Amerikaanse landen waar een slingerbeweging linkse regeringen uit het zadel licht.

Voor El Salvador was het de beurt aan Brazilië, waar de extreemrechtse kandidaat Jair Bolsonaro het in oktober haalde.

El Salvador is evenmin het eerste land waar het tot een breuk kwam met de traditionele partijen. Dat is in december ook gebeurd in Mexico, waar de linkse kandidaat Andrés Manuel López Obrador president werd. Bukele zegt overigens López Obrador te bewonderen.

Overweldigende overwinning

De overwinning van Bukele was al aangekondigd door alle peilingen. Maar er was twijfel of zijn strategie om via sociale media de jongere bevolking te bereiken zich zou vertalen in daadwerkelijke stemmen.

Bukele, van Palestijnse afkomst, haalde al in de eerste ronde een overweldigende overwinning. Hij kreeg 53,8 procent van de stemmen achter zijn naam, ruim 20 procent meer dan Carlos Calleja van Arena (31,6 procent). De zoon van een invloedrijk zakenman in de sector van de supermarkten had het nog geprobeerd via een alliantie met drie kleinere partijen, maar zonder resultaat.

Hugo Martínez, de FMLN-kandidaat, bleef steken op een schamele 14 procent. Het bevestigde de diepe crisis die de partij doormaakt: voor het eerst in haar geschiedenis kwam ze op een vernederende derde plaats terecht.

Meer dan FMLN en Arena samen

“We hebben geschiedenis geschreven, we haalden meer stemmen dan het FMLN en Arena samen”, zei een uitbundige Bukele zondagavond nadat hij tot winnaar was uitgeroepen.

Deze overwinning markeert het einde van een cyclus waarin de naoorlogse politiek in dit land van zeven miljoen gedomineerd werd door twee partijen.

Van 1980 tot 1992 woedde een bloedige burgeroorlog, die volgens schattingen van mensenrechtenorganisaties het leven kostte aan 70.000 mensen.

Populist

Tijdens de verkiezingscampagne hadden Bukeles politieke tegenstanders ervoor gewaarschuwd dat Bukele zich tot een populist zou ontpoppen, een fenomeen dat in omringende landen als Guatemala tot de ineenstorting van de traditionele partijen heeft geleid, omdat veel mensen geen verbeteringen zagen in hun leven.

Met zijn eigen partij, Nuevas Ideas, die nog in de oprichtingsfase zit, trad Bukele toe tot de rechtse Grote Alliantie voor Nationale Eenheid (GANA), die in 2010 ontstond als afsplitsing van Arena. Dat leverde hem kritiek op, omdat de GANA-leiders de reputatie hebben opportunisten te zijn en sommige van die leiders betrokken waren bij onduidelijke zaken.

Uit FMLN gezet

Voordien was Bukele een tijdje een lid van het FMLN. Eerst won hij in mei 2012 het burgemeesterschap in Nuevo Cuscatlán (2012-2015), een kleine gemeente in de buurt van San Salvador. Drie jaar later werd hij burgemeester van de hoofdstad zelf.

Na een reeks interne conflicten en rechtszaken werd hij in oktober 2017 uit het FMLN gezet.

Strijd tegen corruptie

Een van zijn grote campagnethema’s was de strijd tegen corruptie. Corruptie is een van de factoren die in het nadeel van Arena speelde. In de periode dat de partij aan de macht was, speelden zich enkele spraakmakende corruptiezaken af, en die blijven de kiezer tot vandaag bezig houden.

De bekendste zaak deed zich voor tijdens de regering van Francisco Flores (1999-2004). Die gaf toe 10 miljoen dollar naar rekeningen van zijn partij te hebben afgeleid, geld dat door Taiwan was gedoneerd om huizen weer op te bouwen na de aardbeving die het land in 2001 had verwoest. Flores stierf in januari 2016, midden in het proces waarin hij werd vervolgd.

Privileges van het FMLN

Corruptie besmeurde ook het blazoen van het FMLN. Zijn eerste president, Mauricio Funes (2009-2014), kreeg asiel in Nicaragua nadat hij in zijn eigen land ervan beschuldigd werd miljoenen te hebben verduisterd.

Ook de groeiende afstand tussen de top en de basis woog op het FMLN. De basis bestaat vooral uit oorlogsveteranen. Ze hadden steeds meer het gevoel dat de partijleiding zich aan de macht vastklampte om de privileges van goedbetaalde ambtenaren te behouden.

Bij de gemeenteraads- en parlementsverkiezingen van maart vorig jaar kreeg de partij zijn eerste klap. Ze verloor meer dan 400.000 stemmen, bijna een halvering van haar aanhang.

Stap achteruit

De Salvadoranen, en vooral de oorlogsveteranen, hebben zich van het FMLN afgekeerd “omdat het geen oog had voor het deel de bevolking dat zijn leven wilde geven in de oorlog en nadien niet eens op minimale steun kon rekenen om te kunnen leven”, zegt activiste Margarita Posada van de Sociale Alliantie voor Bestuurbaarheid en Rechtvaardigheid.

Ze merkt op dat ook het presidentschap van Bukele weinig goeds voorspelt voor de sociale bewegingen en voor de lagere en middenklasse. “De overwinning van Bukele betekent waarschijnlijk een stap achteruit op sociaal vlak, vooral als het gaat over de hervorming van de gezondheidszorg en over participatie en sociale controle: hij kan weinig kritiek verdragen en heeft een autoritaire stijl bij het nemen van beslissingen.”

Sociale veranderingen

De linkse politieke analist Dagoberto Gutiérrez, een bondgenoot van Bukele, is het daar niet mee eens. Voor hem begint een nieuw tijdperk voor het land, met duidelijke sociale veranderingen die de bevolking ten goede zullen komen.

“Mensen hebben eten nodig, fatsoenlijke lonen, geen hongerlonen, ze hebben werk nodig, ze hebben woningen, gezondheidszorg en onderwijs nodig”, zei Gutiérrez, een voormalige guerrillacommandant, op televisiezender Kanaal 19.

Volgens de laatste officiële cijfers leeft 32,1 procent van de Salvadoraanse gezinnen op het platteland in armoede; in de steden is dat 27,4 procent. Samen met het misdaadgeweld en andere sociale problemen heeft dat veel Salvadoranen ertoe aangezet om te emigreren. In de Verenigde Staten, de grootste migratiebestemming, wonen 2,8 miljoen Salvadoranen.