Overstromingen eisen hoge tol in Afrika (OPINIE)

De meeste Afrikaanse landen hebben in de laatste jaren stevig vooruitgang geboekt op het gebied van belangrijke ontwikkelingsdoelen. Overstromingen beschadigen of verwoesten echter vaak de ontwikkelde infrastructuur en leiden jaarlijks tot honderden doden. Alleen al in 2018, tot half september, verwoestten overstromingen in Afrika ten zuiden van de Sahara zo’n tienduizend huizen. En meer dan twee miljoen mensen leden er schade door.

Een recente studie schat dat overstromingen in Tanzania jaarlijks 2 miljard dollar kosten. In 2012 kreeg Nigeria te maken met een van de grootste overstromingen in een eeuw. De schade bedroeg bijna 10 miljard dollar. In Mozambique, een van de armste landen ter wereld, slokten overstromingen in 2013 naar schatting een half miljard dollar op, of 9 procent van het bruto binnenlandse product (bbp). Deze cijfers doen ertoe, vooral als je bedenkt dat dit geld ook in ontwikkelingsdoelen geïnvesteerd had kunnen worden.

Het belang van infrastructuur

Het is eenvoudig zo dat mensen afhankelijk zijn van infrastructuur om in hun behoeften te voorzien. Zonder wegen kunnen ze hun goederen niet verkopen op de markt. Als scholen sluiten, kunnen miljoenen kinderen niet leren. Beschadigde wegen en bruggen beperken de toegang tot gezondheidszorg. De verwoesting van essentiële infrastructuur zoals elektriciteit en telecommunicatie leidt tot hoge economische kosten. Op verwoeste landbouwgrond kan vee niet leven. Gezondheidsproblemen, zoals cholera-uitbraken, kunnen een gevolg zijn van slechte sanitatie en een gebrek aan schoon water.

Deze voorbeelden illustreren de gevolgen van de recente overstromingen voor de zeventien Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s) van de Verenigde Naties.

In Afrika sterven dagelijks drieduizend mensen aan ziekten die verband houden met slechte sanitatie, slechte hygiëne en vervuild water. Vaak gaat het om diarree en malaria. Deze situatie wordt verergerd door overstromingen, die het halen van SDG6 – water en sanitatie voor iedereen – bemoeilijken.

Aanpassing is de sleutel

Om de gevolgen van overstromingen te beperken, moeten Afrikaanse samenlevingen twee belangrijke veranderingen doorvoeren.

Ten eerste moet er meer aandacht komen voor aanpassingstrategieën, naast mitigatie. Tot nu toe was in Afrika vooral sprake van een “harde lijn” gericht op het met technische middelen verminderen van overstromingen. Dat betekent dat gewerkt wordt tegen de natuur, in plaats van met de natuur, bijvoorbeeld door het bouwen van dammen of dijken.

Algemeen wordt nu echter erkend dat overstromingen nooit helemaal te voorkomen zijn, en dat stappen gezet moeten worden om de impact ervan de minimaliseren. Die verandering in denkwijze kan donororganisaties, die hulp bieden na overstromingen, inspireren om dezelfde hoeveelheid geld beschikbaar te stellen voor aanpassingsinitiatieven.

Om een voorbeeld te noemen: na een recente overstromingen in Nakuru, ten noorden van Nairobi in Kenia, doneerde de Europese Unie 1,5 miljoen euro voor hulp aan de slachtoffers. Dat geld zou besteed kunnen worden aan maatregelen die dorpen helpen zich aan te passen aan overstromingen en hun veerkracht te vergroten. Te denken valt dan aan het incalculeren van overstromingen bij de bouw en het onderhoud van nieuwe infrastructuur.

Een bijzonder goed initiatief, waarbij rekening is gehouden met dergelijke aanpassingsstrategieën, is de drijvende Makokoschool. Deze school is een prototype van een drijvende structuur, gebouwd voor de vanouds op en bij het water levende gemeenschap Makoko in Lagos (Nigeria). Een innovatief proefproject om tegemoet te komen aan behoeften van de gemeenschap in relatie tot de impact van de klimaatverandering en de snelle verstedelijking in Afrika. Er is meer inzet nodig voor het versterken en opschalen van dergelijke initiatieven.

Veelbelovende route

Een tweede belangrijke verandering is het opschalen van “zachte”, niet-structurele aanpassingsmaatregelen zoals een ecologische benadering van overstromingen. Het gaat dan om maatregelen die meewerken met de natuurlijke vloedcyclus en er niet het gevecht mee aangaan. Te denken valt aan het vergroten van gebieden waar het water naartoe kan, het planten van bomen, het beschermen en uitbreiden van moerassen en investeren in stedelijk groen om de waterafvoer te bevorderen.

Dit kan resultaat opleveren, aangezien de meeste Afrikaanse landen niet genoeg geld hebben om de kosten van dammen en andere “harde maatregelen” te financieren. Gezien de concurrentie die er is van uitgaven voor onderwijs en landbouw, zijn “zachte” aanpassingsmaatregelen wellicht een veelbelovende route.

Hoewel de toename van overstromingen verband houdt met de klimaatverandering, is verwoesting van ecosystemen soms ook een oorzaak. Het op grote schaal droogleggen van land in de kustregio’s van Lagos is daar een voorbeeld van. Daar is enorme milieuschade ontstaan doordat moerasgebieden, die vanouds in staat waren overstromingen onder controle te houden, zijn drooggelegd voor huisvesting.

Beleidsmakers zien overstromingen vaak alleen als een humanitaire kwestie. Maar er is ook een economische dimensie. Er is bewijs dat aanpassingen gebaseerd op ecosystemen mensen, vooral vrouwen en kinderen, kunnen helpen zich aan te passen aan veranderende klimaatomstandigheden en hun kwetsbaarheid voor de klimaatverandering verminderen.

Een recente studie in Vietnam laat zien hoe zo’n ecologische benadering werkt. Er kwamen schonere stedelijke gebieden met meer kansen voor recreatie, terwijl de schade aan de infrastructuur verminderd werd. Minder schade aan bezittingen betekent minder reparatiekosten en in het algemeen een veiliger omgeving. In zo’n omgeving neemt toerisme toe, of de recreatiemogelijkheden, en dat leidt tot meer werkgelegenheid en zakelijke kansen.

Nu de impact van overstromingen steeds sterker voelbaar wordt in Afrika, is er een dringende noodzaak om de infrastructuur aan te passen aan overstromingen, en tegelijkertijd duurzame ontwikkeling te bevorderen. Als dat niet gebeurt, zal de ontwikkeling die tot nu toe bereikt is, volledig tenietgedaan worden.

Bron: The Conversation