Opmars van fake news vormt een gevaar in verkiezingsjaar (OPINIE)

Transparantie is een cruciale voorwaarde voor goed bestuur. Door informatie beschikbaar te maken ontstaat een basis om meer verantwoording af te leggen aan de burgers. In de afgelopen decennia is de transparantie toegenomen in Latijns-Amerika en de Caraïben.

Volgens de gegevens van de Global Right to Information Rating hebben 23 landen in de regio wetten die het recht van burgers op toegang tot informatie garanderen. Colombia was het eerste land in de regio dat in 1985 zo'n wet goedkeurde, Saint Kitts en Nevis het laatste, in 2018.

Eerste stap

Hoewel transparantie een noodzakelijke voorwaarde is om aansprakelijkheid te bevorderen,  is het geen voldoende voorwaarde. We moeten transparantie als een eerste stap zien.

Als transparantie informatie beschikbaar maakt, dan moet publiciteit informatie toegankelijk maken en moeten verantwoordingsmechanismen (gezamenlijk bekend als “accountability”) ervoor zorgen dat de informatie te verwerken valt.

Informatie is niets zonder publiciteit en verantwoording, als het de geïnteresseerde doelgroepen niet bereikt stelt haar effect niets voor. En als de informatie het publiek wel bereikt maar zonder gevolgen blijft, dan stelt het effect niet alleen niets voor, het is ook potentieel schadelijk.

Corruptiezaken

We hebben in onze regio helaas veel gevallen gezien waarbij mensen toegang hebben tot gedetailleerde informatie over corruptiezaken maar er niets gebeurt met de verantwoordelijken. Dit leidt tot frustratie en maakt het vertrouwen kapot.

We kunnen deze progressie van transparantie naar verantwoording als de “informatiewaardeketen” zien. Recentelijk heeft het opzettelijk creëren en verspreiden van valse informatie (wat als “desinformatie” bekend staat) deze informatiewaardeketen doorbroken in Latijns-Amerika en de Caraïben. 

Pseudo-rapporten

In veel gevallen worden pseudo-rapporten opgesteld voor politieke doeleinden en zijn ze gericht op specifieke doelgroepen, met de bedoeling bepaalde resultaten te bereiken (bijvoorbeeld het stemgedrag te beïnvloeden).

Dit systeem wordt de nepnieuws- of fake news-industrie genoemd – een term die de laatste tijd veel wordt gebruikt door politici. Het is belangrijk om te onthouden dat onjuiste informatie ook onopzettelijk kan worden verspreid (wat bekend staat als “foute informatie”).

Informatie is geen kennis 

De toename van desinformatie en foute informatie wordt in de hand gewerkt door de technologische vooruitgang. Technologie – in het bijzonder de toegenomen penetratie van sociale media en berichtendiensten – heeft de kosten voor de massale verspreiding van informatie doen dalen.

Dat heeft de “publicatie”-industrie concurrerender gemaakt en heeft een nieuwe sociale dynamiek gecreëerd waarin mensen vaak toegang hebben tot informatie die gelijkwaardig is aan kennis.

Kennis valt moeilijk op te bouwen en moet voortdurend worden geactualiseerd, terwijl informatie nu makkelijk te verkrijgen is. Publieke debatten zijn steeds meer gebaseerd op foute – en vaak opzettelijk valse – informatie.

Snellere verspreiding

Een recente studie van academici van het MIT heeft vastgesteld dat onjuist nieuws veel sneller wordt verspreid dan correct nieuws. Dit effect is vooral belangrijk bij onjuist politiek nieuws (in vergelijking met onjuist nieuws over zaken als terrorisme, natuurrampen, wetenschap, stadslegendes of financiële informatie).

Volgens het Digitale Rapport 2018 van het Reuters Institute worden burgers van de landen in de regio in grote mate blootgesteld aan onjuiste informatie en zijn ze erg bezorgd over juist en onjuist nieuws op het internet.

In elk van de vier Latijns-Amerikaanse landen in het onderzoek (Brazilië, Chili, Mexico en Argentinië) zei meer dan 35 procent van de respondenten dat ze in de week voordien waren blootgesteld aan volledig verzonnen nieuws, in Mexico was dat zelfs 43 procent.

Zeer bezorgd

Bovendien gaf meer dan 60 procent van de respondenten – in Brazilië zelfs 85 procent – aan zeer bezorgd te zijn over wat juist en wat onjuist is op het internet, als het om nieuws gaat.

Deze grote bezorgdheid komt overeen met recente ervaringen met politieke desinformatie in de regio, bijvoorbeeld via het gebruik van geautomatiseerde bots om de publieke opinie in Brazilië, Argentinië en Venezuela te beïnvloeden.

Dit probleem houdt verband met ruimere potentiële gevolgen, onder meer de groeiende politieke polarisering en de uitholling van het vertrouwen in de media.

Polarisering

De afgelopen decennia is zowel de verspreiding van valse informatie door politieke partijen als de politiek-sociale polarisering in Latijns-Amerika en de Caraïben toegenomen.

Dit plaatst niet alleen Latijns-Amerika maar ook veel andere regio’s voor een uitdaging. Het was bijvoorbeeld het thema voor de World Press Freedom Day van dit jaar, die zich richtte op journalistiek en verkiezingen in tijden van desinformatie.

Presidentsverkiezingen

In verschillende landen in Latijns-Amerika vinden eind dit jaar presidentsverkiezingen plaats: Argentinië, Bolivia, Guatemala en Uruguay.

In de regio bestaat bezorgdheid over de wijze waarop desinformatiecampagnes, in combinatie met gerichte politieke berichten en gesofisticeerde publiciteit via sociale media en onlineplatforms, verkiezingsuitslagen kunnen beïnvloeden.

We kunnen veel doen om de informatiewaardeketen en de kwaliteit van de verkiezingen te beschermen – zoals  “schone campagne”-overeenkomsten tussen politieke partijen, de oprichting van onafhankelijke factcheckingdiensten, grotere inspanningen door socialemediabedrijven en de bevordering van informatievaardigheden bij burgers.

In Latijns-Amerika staan deze initiatieven nog in de kinderschoenen maar ze groeien.

Sterke coalitie

Het is echter belangrijk te erkennen dat voor de bestrijding van desinformatiecampagnes een gecoördineerd optreden van meerdere belanghebbenden nodig is, onder meer de verkiezingsrechtbanken, de media, het maatschappelijk middenveld, de academische wereld en technologiebedrijven (zoals Facebook, Google, WhatsApp en Twitter).

Zonder een sterke coalitie van deze actoren zal het moeilijk zijn om de informatiewaardeketen met succes te herstellen en tot effectieve aansprakelijkheid te komen.