Op weg naar een wereld zonder slaapziekte: hoe ver zijn we?

Slaapziekte wordt veroorzaakt door een eencellige parasiet die op de mens wordt overgebracht door tseetseevliegen. Soms kan het jaren duren tot de eerste symptomen zoals koorts, hoofdpijn en pijnlijke gewrichten optreden. Als de parasiet het centraal zenuwstelsel binnendringt en tot in de hersenen raakt dan volgt verwarring, verstoring van de slaap en uiteindelijk een coma.

Na een zeer laag aantal gevallen in de jaren zestig maakte slaapziekte een comeback in de Democratische Republiek Congo. Toen de buitenlandse hulp tijdelijk werd stopgezet, steeg het aantal gevallen tot een piek van meer dan 26.000 gemelde gevallen in 1998. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schatte dat het werkelijke aantal tien keer hoger lag.

De WHO wil de overdracht tussen mensen en tseetseevliegen, het insect dat de ziekte overdraagt, tegen 2030 uitbannen. België en de Bill and Melinda Gates Foundation hebben hiertoe een verbintenis aangegaan. Samen met zijn Congolese partners heeft het ITG in Antwerpen de ambitie om slaapziekte tegen die tijd uit de wereld te bannen.

Van bestrijding naar uitbanning van de ziekte

In 2020 is de doelstelling bereikt om slaapziekte als volksgezondheidsprobleem onder controle te krijgen. Dit betekent dat in gebieden waar de ziekte nog voorkomt minder dan één op de tienduizend mensen besmet is met slaapziekte. Sindsdien staan het ITG en de Congolese partners voor een nieuwe uitdaging: tegen 2030 de overdracht tussen mensen en tseetseevliegen blokkeren, wat neerkomt op het uitbannen van slaapziekte. Dat is voor slechts enkele ziekten, zoals pokken, bereikt.

Om te slagen is een meer gerichte aanpak nodig, stelt het ITG, aangepast aan de lokale context. Deze aanpak richt zich op oude uitbraken en moeilijk bereikbare gebieden. Naast mobiele teams spelen ook diagnostiek en behandeling in de eerste lijn daarin een grote rol: patiënten worden tijdens hun bezoek aan lokale zorgverleners getest op slaapziekte.

Nieuw medicijn tegen slaapziekte

2024 wordt een keerpunt in de behandeling van slaapziekte, verwacht het ITG. Tegen die tijd zal er naar verwachting een nieuw medicijn beschikbaar zijn: acoziborole. Eén behandelingsdosis is voldoende en er zijn weinig bijwerkingen. Als de huidige studies bevestigen dat acoziborole zo veilig is dat het zelfs zonder verdere diagnostiek kan worden gegeven bij een vermoeden van slaapziekte, kan dit een grote omslag betekenen: van onderbehandeling naar overbehandeling. Het medicijn zou de wereld een stap dichter bij het uitroeien van slaapziekte brengen. 

Ook zonder acoziborole is het uiteindelijke doel om de DR Congo te verlossen van slaapziekte haalbaar, denkt het ITG, maar het zal dan meer tijd en middelen vergen.

Verwaarloosde ziekten in de kijker

Verwaarloosde tropische ziekten, zoals slaapziekte, dengue, leishmaniasis en chikungunya zijn een groep van twintig aandoeningen die vooral in ontwikkelingslanden voorkomen. De ziekten worden overschaduwd door de grote drie: hiv/aids, malaria en tuberculose. Maar een miljard mensen zijn vatbaar voor verwaarloosde ziekten, vooral degenen die in armoede en slechte hygiënische omstandigheden leven. Het ITG houdt verwaarloosde ziekten hoog op de agenda en voert klinisch, epidemiologisch en biomedisch onderzoek uit om deze ziekten te bestrijden.