Onzekere toekomst voor “diabolische” vrijhandelsakkoorden met Afrika

Sinds de onafhankelijkheid van de kolonies wordt de import van goederen uit ACP-landen - de verzamelnaam voor Afrika, de Caraïben en de eilanden in de Stille Oceaan - niet belast in Europa. In 2000 vond de Wereldhandelsorganisatie dat deze situatie tegen de regels van de internationale handel indruiste en knoopten Europa en 79 ACP-landen gesprekken aan om de handel verregaand te liberaliseren. De akkoorden die onderhandeld werden heten Economische Partnerschappen of EPAs.

EPAs zijn geen pure vrijhandelsakkoorden. Ontwikkelingslanden mogen twintig procent van hun producten - in de regel landbouwproducten - met invoerheffingen blijven beschermen tegen import uit het buitenland. De andere tachtig procent wordt in een periode van twintig jaar stapsgewijs geliberaliseerd. De akkoorden werden onderhandeld tussen de Commissie en economische regio’s van landen.

Onderhandelingen in het slop

Zeventien jaar later zijn nog maar twee van de zeven akkoorden in werking: die met de Zuid-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenschap (Botswana, Lesotho, Namibië, Zuid-Afrika en Swaziland) en die met de Caraïben. Het EPA met West-Afrika wordt tegengehouden door Nigeria, Gambia en Mauretanië. In Oost-Afrika houdt Tanzania de boot af en wil Oeganda meer verduidelijking - president Museveni zakte er eind september nog voor af naar Brussel.

Vanwaar de twijfel? "ACP-landen hadden al het recht om zonder heffingen uit te voeren", zegt Joyce Naar, advocate en activiste van het ACP Civil Society Forum, "nu wordt hen gevraagd hun markten open te gooien voor Europa zonder er iets voor terug te krijgen."

ACP-landen vrezen dat goedkope invoer uit Europa de economie zal doen verschrompelen. Dat vindt ook UNECA, de Economische Commissie voor Afrika die onder VN-vlag werkt. Met een rapport in april waarschuwde die nog tegen een ondertekening van het akkoord door de Oost-Afrikaanse regio.

Industrialisatie in gevaar

Een bijeenkomst van vakbondsleiders uit elke Afrikaanse regio die een maand terug plaatsvond in Togo kwam bovendien tot de conclusie dat door toedoen van de EPAs de volledige industrialisatie van het continent in gevaar komt.

“Om te industrialiseren moeten we de interne markt beschermen, zoals het voorbeeld van China aantoont”, zegt Georgios Altintzis van de internationale vakbondsconfederatie (ETUC). "De Nigeriaanse zakenwereld heeft laten verstaan dat het onmogelijk kan concurreren met Europese industriële producten en de Nigeriaanse overheid heeft ondertussen officieel gesteld dat de EPAs hun industrieel beleid ondermijnen. Europa koopt overigens geen industriële producten uit Afrika. Punt.”

Op het congres voegde Mariama Williams, senior programma officer van het South Center in Genève, er bovendien aan toe dat het zwaarste werk in Afrikaanse landen nu al op de schouders terechtkomt van vrouwen. Toegenomen concurrentie in afwezigheid van arbeidsvoorwaarden en veiligheidsstandaarden zou hun situatie enkel erger maken.

Diabolische akkoorden of succesverhaal?

"Er zweeft iets diabolisch rond deze akkoorden", zei voormalig EPA-onderhandelaar Sandra Gallina twee weken terug op een bijeenkomst van de ministers van handel van alle ACP-landen in Brussel. "Er is niets diabolisch aan, ze werden gewoon slecht gecommuniceerd. Er is een desinformatie-campagne die ik nu al jaren aan het bevechten ben."

In de aanloop van de ministeriële bijeenkomst publiceerde de Europese Commissie cijfers die moeten bewijzen dat de EPAs een succesverhaal zijn. In 2012 trad een akkoord in werking tussen Madagaskar en de EU. Tegen 2016 was de export naar de EU gestegen met 65 procent. Hetzelfde voor Zuid-Afrika dat een jaar terug een akkoord tekende. De export van verwerkte vis steeg met 16 procent en die van bloemen met 20 procent.

Volgens Marc Maes, beleidsmedewerker Handel van 11.11.11, moeten deze cijfers met een korrel zout genomen worden. “Madagaskar komt uit een periode van totale chaos”, zegt hij, “zien we hier de invloed van de EPA of enkel van economisch herstel? In het geval van Zuid-Afrika gaat het over een periode van één jaar. Het is nog een beetje voorbarig om hier over een succes te spreken.”

In volle migratiecrisis

Niet alleen de inhoud van de akkoorden, ook de manier waarop de Europese Commissie ze afsluit oogst steeds meer kritiek. Omdat akkoorden met volledige regio’s afsluiten maar niet lukt, gaat de Commissie achter individuele staten aan. Ghana en Ivoorkust sloten een jaar terug nog interim-EPAs af met de EU uit vrees dat hun vrije toegang tot de Europese markt zou afgenomen worden.

“Krankzinnig”, zegt Gunther Nooke, persoonlijk adviseur in Afrika van Angela Merkel en één van de grootste tegenstanders van de EPAs. “Handel tussen buren wordt nu moeilijker dan handel met de EU. We creëren grenzen binnen Afrika.”

Volgens Nooke zijn Europa en Afrika in volle migratiecrisis enkel gebaat met meer werkgelegenheid in Afrika. "Dat kan enkel door het beschermen van de hele Afrikaanse markt met de oprichting van een Afrikaanse douane-unie onder leiding van de Afrikaanse Unie. Dan kunnen Afrikaanse producten hier gemaakt worden en vrij verhandeld worden over het continent, zonder weggeconcurreerd te worden door Europese spullen. Dat plan bestaat, maar door meningsverschillen over de EPAs wordt geen vooruitgang meer geboekt in het vormen van een douane-unie."

Moratorium

Volgens Merkels gezant heeft de Commissaris van Handel van de Afrikaanse Unie om deze reden al laten weten dat hij zal oproepen tot een moratorium op alle EPAs. “En dat zullen we dan moeten respecteren”, zegt de adviseur.

Duitsland heeft alle middelen in handen om haar mening kracht bij te zetten. Het land levert de grootste inspanning voor het Europees ontwikkelingsbudget: net meer dan 6,2 miljard euro in de periode 2014-2020, goed voor 20,6 procent van het totaal. Alle zeilen zullen dus moeten worden bijgezet om Brussel en Berlijn met één stem te laten spreken op de EU-Afrikatop eind november.