Ons voedselsysteem is defect en duwt de planeet over haar limieten (OPINIE)

“Earth Overshoot Day” is de dag van het jaar waarop de mens alle natuurlijke hulpbronnen heeft opgebruikt die onze planeet op een jaar kan generen. Voorbij dit punt eten we het natuurlijke kapitaal van onze planeet op. Die dag valt elk jaar vroeger, en onze voedselsystemen staan daarbij centraal.

We putten de planetaire grondstoffen uit die de basis vormen voor het menselijk welzijn, onze ontwikkeling en de veerkracht van de natuur. Van bossen tot koraalriffen, veel van deze systemen hadden millennia nodig om zich te vormen.

Zorgwekkend genoeg wordt deze zomer gekenmerkt door een reeks van extreme weerfenomenen: van recordtemperaturen in de Canadese provincie British Columbia tot ongeziene overstromingen in West-Europa, China en India.

Voedselsystemen geven onze samenlevingen vorm en bepalen economische opportuniteiten. Tegelijkertijd stimuleren ze de snelle verspreiding van voedingsgerelateerde ziekten en bedreigen ze de vitale diensten die bepaalde ecosystemen leveren: schone lucht, zoet water, bodemvorming, bestuiving en klimaatstabiliteit - Allemaal zaken die rechtvaardige welvaart en het menselijk bestaan tout court mogelijk maken.

Een veilige leefruimte voor de mensheid

Er zijn negen planetaire limieten die de biologische en fysieke systemen van de planeet bepalen. Daarvan zijn er al vier overschreden. De gevolgen  daarvan zijn duidelijk: de toenemende frequentie en intensiteit van extreme weersomstandigheden en de verspreiding van besmettelijke ziektes afkomstig van wilde dieren die hun leefgebieden zien verdwijnen. Covid-19 is daar een voorbeeld van.

De dierlijke landbouwproductie speelt hierin een belangrijke rol: veeteelt bijvoorbeeld neemt bijna 80 procent van de landbouwgrond in. Rundvlees vereist per gram eiwit zo’n twintig keer meer grond in en stoot twintig keer meer broeikasgassen uit dan plantaardige eiwitten.

Mede hierdoor is de landbouw verantwoordelijk voor maar liefst 25 procent van de wereldwijde uitstoot.

Landbouw is de belangrijkste oorzaak van het biodiversiteitsverlies en veroorzaakte tussen 2000 en 2010 maar liefst 80 procent van de wereldwijde ontbossing. Ook de vervuiling met voedingstoffen van mariene ecosystemen wordt voornamelijk veroorzaakt door het overmatig gebruik van chemische meststoffen in de landbouw.

De risico’s voor de financiële sector zijn gigantisch. Uit onderzoek bleek dat de wereldwijde voedselsector in feite meer aan verborgen kosten zoals milieuschade, ondervoeding en ziekte geneert (12.000 miljard dollar) dan aan marktwaarde (10.000 miljard dollar).

Risico op pandemie stijgt

Naarmate de druk op de natuur toeneemt als gevolg van landbouwuitbreiding, neemt het risico op nieuwe en mogelijk veel gevaarlijkere pandemieën dan covid-19 toe. Uit het onderzoek van FAIRR bleek dat meer dan 70 procent van 's werelds grootste eiwitproducerende bedrijven hoog scoren op pandemische risicofactoren.

De kosten van de huidige pandemie kunnen de wereldeconomie de komende vijf jaar maar liefst 82.000 miljard dollar kosten.

We kunnen ons pas beschermen tegen pandemieën wanneer we een veerkrachtige planeet bouwen door ons defecte voedselsysteem te repareren. De G20-landen moeten inzetten op een gecoördineerd actieplan op basis van de One Health-standaard. Dat is een concept in de wetenschap waarbij de gezondheid van mens en dier onderling afhankelijk zijn en verbonden zijn met de gezondheid van de ecosystemen waarin ze bestaan.

Hoe duurzame financiering oplossingen kan bieden

De verborgen kosten van de industriële voedselsystemen vormen een verwoestende bedreiging voor de menselijke gezondheid, de gezondheid van de natuur en de levensvatbaarheid van ons financiële systeem en de bredere economie.

De Dasgupta Review benadrukt dat onze toekomstige welvaart afhankelijk is van onze natuurlijke ecosystemen. Het roept op tot publieke en private geldstromen die de natuurlijke rijkdommen versterken, en tegelijkertijd de vernietiging van ecosystemen tegengaan.

We zijn zo laat begonnen met onze koerswijziging dat nieuwe investeringen moeten verschuiven naar “klimaatslimme” prioriteiten om het rendement te maximaliseren. Veel beleggers erkennen de maatschappelijke risico’s in de huidige voedselsystemen en zien de noodzaak in om over te schakelen naar een duurzamer model. De urgentie om de algehele waardecreatie te verbeteren, biedt bovendien de grootste financiële kans in de geschiedenis.

Voedsel moet netto-nuluitstoot nastreven

We hebben nog ongeveer één generatie de tijd om het tij te keren. Landen, banken en investeringsfondsen zullen gedijen of wegkwijnen door het antwoord op de vraag of het overschrijden van planetaire limieten kan worden aangepakt.

Om dit te doen moeten we de manier waarop we voedsel produceren in overeenstemming brengen met de milieudoelstellingen, bijvoorbeeld door de methaanuitstoot van vee te verminderen en te stoppen met de uitbreiding van landbouwgebieden naar natuurlijke ecosystemen.

Onderzoek toont ook aan dat een wereldwijde verschuiving naar plantaardige voeding en duurzame eiwitproducten de volksgezondheid zal verbeteren en het klimaat zal helpen stabiliseren.

Nationale engagementen om de klimaatverandering te beteugelen en het verlies aan biodiversiteit te keren, zijn onmogelijk te realiseren zonder het globale voedselsysteem te transformeren.

Het is tijd dat voedsel deelneemt aan de race naar een netto-nuluitstoot tegen het midden van de eeuw - om zo de wereldwijde voedselzekerheid en de gezondheid van mensen en ecosystemen voor toekomstige generaties te beschermen.

-

Johan Rockström is professor aan het Stockholm Resilience Centre en directeur van het Potsdam Institute for Climate Impact Research. In 2009 verwierf hij wereldfaam toen hij het concept van planetaire grenzen in de wetenschap introduceerde. Jeremy Coller is voorzitter van het investeerdersnetwerk FAIRR. Dr. Gunhild Stordalen is oprichter en uitvoerend voorzitter van EAT.

Deze opinie verscheen eerder bij IPS-partner Thomson Reuters Foundation