Onrust ebt weg, Ethiopië bezint zich op de toekomst

De meeste Ethiopiërs bezoeken internet via hun mobiele telefoon. Volgens de overheid speelde het gebruik van sociale media een grote rol in het aanstichten van de onrust die het land sinds een jaar in zijn greep heeft.

Op 9 oktober werd voor een periode van zes maanden de noodtoestand uitgeroepen. Maar in de dichtstbevolkte gebieden lijkt de rust weergekeerd. Bendes jonge mannen trekken niet meer door het land om gebouwen in brand te steken, wegen te blokkeren en de confrontatie te zoeken met de politie.

Hoewel de orde hersteld lijkt, is het onduidelijk of de rust zal aanhouden. De huidige situatie kan ook een tijdelijke pauze zijn in een periode van onrust en protest die niet zo hevig was sinds het Ethiopische Revolutionaire Democratische Volksfront (EPRDF) aan de macht kwam in 1991.

Het EPRDF heeft in de afgelopen jaren ingezet op een ontwikkelingsstrategie die gericht is op materiële transformatie: ontwikkeling door industrialisering en modernisering, vergelijkbaar met de Chinese strategie. Uiteindelijk zou dat moeten leiden tot betere leefomstandigheden en rust onder de verschillende etnische groepen in het land.

De noodtoestand blijft echter nog van kracht en het EPRDF heeft nu een kritieke kans om een duurzame route uit te zetten naar een oplossing. De grote vraag is of het in staat is dat te doen.

Democratie

Sinds 1991 heeft de regering, ondanks westerse kritiek op de autoritaire regeerstijl en de mensenrechtensituatie, weinig interesse getoond in democratische hervormingen. “Als je kijkt naar onze geschiedenis, is het huidige systeem in termen van ontwikkeling het beste”, zegt Abebe Hailu, een mensenrechtenadvocaat in Addis Abeba, die in 1974 de val van keizer Haile Selassie meemaakte en de daaropvolgende militaire dictatuur, die tot 1991 duurde. “Maar er moet nog veel gebeuren als het gaat om de ontwikkeling van democratie.”

Vorig jaar november begon de onrust met protesten van Oromo-boeren, die buitenlandse bedrijven en de overheid beschuldigden van landroof. Die protesten groeiden uit tot een anti-regeringsbeweging waar ook de Amhara zich bij aan aansloten, de op één na grootste etnische groep na de Oromo. Samen maken deze groepen 60 procent van de bevolking uit.

De protesten concentreerden zich op plaatsen die werden getransformeerd door economische groei, zoals in de Amhaarse hoofdstad Bahir Dar en in Adama, de meest kosmopolitische stad van de Oromo. Haatdragende taal en retoriek over etnische zuiveringen werden daarbij niet geschuwd.

Dit alles illustreert dat, ondanks de pogingen van het EPRDF om een gezamenlijke identiteit te smeden in het land door economische transformatie, etnische loyaliteiten nog sterk aanwezig zijn. De autoritaire overheid wordt geassocieerd met de Tigrinya-elite, een etnische groep die slechts 6 procent van de bevolking uitmaakt, en die ervan beschuldigd wordt veel van de macht en nieuwe welvaart naar zich toe te trekken.

“De grondwet waar de regering mee gekomen is, past prima bij een land als Ethiopië”, zegt een inwoner van Addis Abeba, terwijl hij uitlegt dat het etnische federalisme dat de overheid voorstaat, aansluit bij de diversiteit in het land. Zelf is hij van gemengde etnische afkomst. “Maar een groep Tigrinya’s binnen de regering beslist over het lot van honderd miljoen mensen die niets te zeggen hebben.” Het gevolg is, zegt hij, dat de grondwet niet meer waard is dan het papier waarop hij geschreven is.

Ethiopië als voorbeeld

Tot voor kort, en gedurende het grootste deel van de afgelopen twintig jaar, heeft het EPRDF indrukwekkende economische vooruitgang laten zien. Meer dan welke Ethiopische regering dan ook in de moderne geschiedenis. Tegen de achtergrond van het fiasco van de internationale hulp aan Somalië, wordt Ethiopië gezien als een hartverwarmend voorbeeld van succesvolle samenwerking tussen een plaatselijke regering en internationale ontwikkelingspartners. Armoede nam af en de sterftecijfers daalden.

Vanuit geopolitiek oogpunt is Ethiopië een belangrijk bolwerk voor vrede en veiligheid voor het Westen in de Hoorn van Afrika, een regio die geteisterd wordt door oorlog in Zuid-Soedan, islamitische opstandelingen in Somalië en stromen vluchtelingen uit Eritrea.

Maar de statistieken die in het Westen met gejuich werden ontvangen, hebben een complexere realiteit gemaskeerd.

“Normaal gesproken beginnen protesten in steden, waar mensen politiek actief zijn. Maar deze keer ontstond de volksopstand op het platteland van Amhara en Oromia”, zegt Yillikal Getenet, voorzitter van de Blauwe Partij, een oppositiepartij.

Jeugdwerkloosheid

Tijdens het bewind van het EPRDF was er weinig ruimte voor diversiteit in politieke opinies. De regering trad hard op tegen oppositiepartijen. Politici belandden in de cel of moesten gedwongen het land verlaten. De verkiezingen van 2015 leidden tot een parlement met geen enkele vertegenwoordiger van de oppositie. Vrijheid van meningsuiting is sterk beperkt in Ethiopië en het functioneren van onafhankelijke burgerorganisaties werd in de afgelopen jaren belemmerd door nieuwe wetgeving.

Burgers in het land tonen zich in toenemende mate ontevreden met de, naar het lijkt, eeuwigdurende overheidscorruptie. En de explosief groeiende jonge bevolking brengt tegelijk een groeiende jeugdwerkloosheid met zich mee. Hun frustraties richten zich op het centrum van de macht in Addis Abeba.

Tijdens de onrust kwamen honderden mensen om het leven. Duizenden mensen werden opgepakt, zeggen mensenrechtenorganisaties en oppositiepartijen. Het land dat in de afgelopen 25 jaar een reputatie opbouwde als meest betrouwbaar en veilig in de volatiele Hoorn van Afrika, ziet die reputatie nu wankelen. Ethiopië probeert die schade nu te repareren.

Technocraten

“De regering moet fundamentele hervormingen accepteren”, zegt Abebe. Premier Hailemariam Desalegn voerde eind oktober diverse wijzigingen door in zijn kabinet. Van de 30 ministersposten, wijzigden er 21. Er werden vijftien nieuwe ministers benoemd.

De selectie van technocraten die niet verbonden zijn aan een partij, laat zien dat het EPRDF de situatie serieus neemt, zeggen sommigen. Anderen stellen echter dat hiermee het monopolie op de macht bij een selecte groep blijft, een intelligentsia die waardig geacht wordt de als onwetend beschouwde massa te leiden.

De regering heeft ook “diepgaande hervormingen” beloofd om de oorzaken van de onrust aan te pakken. Maar voor een land dat al duizend jaar gewend is aan een autocratisch, gecentraliseerd bewind, is dat eenvoudiger gezegd dan gedaan.

Een beschuldiging van de oppositie is dat het EPRDF nog steeds hangt aan dezelfde linkse revolutionaire ideologie uit 1991, die uitgaat van een leninistisch idee dat de macht bij één partij ligt. Daarmee is zij volgens hen fundamenteel antidemocratisch en niet in staat tot de juiste hervormingen.

Transitieregering

Anderen stellen dat er gematigde stemmen binnen de partij zijn die kunnen helpen de koers te veranderen. Maar dat is moeilijk te verkopen. “Deze regering opereert zeer geïsoleerd van de bevolking”, zegt Merera Gudina, voorzitter van de Federalistische Congrespartij, een Oromo-oppositiepartij. Begin december werd hij gearresteerd omdat hij zich niet gehouden zou hebben aan de onder de noodtoestand geldende regels. “Ze hebben belofte na belofte gebroken, dus zijn ze niet meer geloofwaardig voor het volk. Dat is het probleem.”

Velen beweren daarom dat het EPRDF alle legitimiteit verloren heeft en plaats moet maken voor een transitieregering. Anderen vinden daarentegen dat dat niet haalbaar is en dat het ook niet in het belang van Ethiopië is. “Mensen moeten inzien dat je meer chaos kunt krijgen, als je te snel verandering wilt doordrukken”, zegt Abebe.

Het EPRDF zou zich daarom moeten richten op het zuiveren van de eigen partij, en corrupte en incompetente politici moeten afzetten. Daarnaast wacht nog een lijst aan actiepunten: het hervormen van overheidsinstituten die niet goed functioneren, het vrijlaten van politieke gevangenen, serieuze besprekingen met de oppositie thuis en in het buitenland en het creëren van werk en hoop voor de jongeren in het land.