"Oezbekistan zit op hiv-tijdbom"

Eind november zei de directeur van het Oezbeekse Nationale Aidscentrum, Nurmat Atabekov, dat Tasjkent vooruitgang boekt in de strijd tegen hiv en aids. Het aantal nieuwe infecties in het land zou in 2011 gedaald zijn met 11 procent vergeleken met het jaar daarvoor. In 2010 zou het aantal infecties gedaald zijn met 5,5 procent. Ook in 2012 was volgens hem sprake van een afname. Het totale aantal besmette mensen groeit nog steeds – in november 24.539 – maar het aantal nieuwe infecties neemt sinds 2009 af.

"We testen jaarlijks meer dan 2 miljoen mensen. Het aantal besmettingen is afgenomen van 0,43 procent in 2008 naar 0,19 procent nu", zei Atabekov.

Rooskleurig

Dat klinkt als goed nieuws. Maar onafhankelijke experts zeggen dat er te rooskleurige cijfers naar buiten worden gebracht. Dat zou niet voor het eerst zijn in Oezbekistan. Sinds de Sovjet-dagen, toen Oezbekistan te hoge cijfers over de katoenoogst rapporteerde aan Moskou, heeft Tasjkent geregeld misleidende statistieken verspreid.

Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken waarschuwt geregeld dat de Oezbeekse overheidsstatistieken over zo ongeveer alles, van economische groei tot huiselijk geweld, "niet consistent betrouwbaar" zijn. In sommige gevallen spannen de autoriteiten zich tot het uiterste in om zaken te verdoezelen, zoals tussen 2007 en 2010, toen gepoogd werd een een ziekenhuisschandaal te verbergen. In een ziekenhuis de oostelijke stad Namangan waren 147 kinderen besmet geraakt met hiv.

Risicogroepen

Het kantoor van Atabekov kan geen kopie van de presentatie van Atabekov verstrekken. Gulyam Radjabov, een plaatsvervanger van Atabekov, bevestigt echter kort dat Oezbekistan "elk jaar meer mensen test en dat het aantal gevonden infecties afneemt."

Het probleem zit vermoedelijk niet in het aantal mensen dat vorig jaar gescreend werd, maar in de selectie. Verschillende hiv-experts die de situatie in Oezbekistan kennen, zeggen dat het aantal infecties op papier afneemt omdat mensen getest worden die buiten de risicogroepen vallen.

Het aantal Oezbeken dat getest wordt, is sinds 2009 verdubbeld. Hiv-testen voor zwangere vrouwen werden in dat jaar verplicht. Ook voorafgaand aan een huwelijk wordt een test gedaan. Hoewel dat op zich een goede praktijk is, worden de cijfers daardoor wel vertekend, zeggen experts. Zij betwijfelen of kwetsbare groepen, zoals homoseksuele mannen en drugsgebruikers, ook getest worden. Homoseksualiteit is in het conservatieve Oezbekistan illegaal. Vanwege het stigma laten homoseksuelen zich vaak ook niet testen op eigen initiatief.

Anoniem

Gegevens verzamelen over hiv in Oezbekistan is niet eenvoudig. UNAIDS publiceert geen basisstatistieken over het land en de laatste gegevens van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) over Oezbekistan – die vol hiaten zitten – dateren uit 2008.

Hiv ligt erg gevoelig in Oezbekistan, waar de meeste westerse hulporganisaties door de overheid werden gedwongen hun deuren te sluiten. Buitenlanders krijgen vaak geen visum en een plaatselijke activist werd in 2009 opgesloten omdat hij literatuur over aidspreventie had uitgedeeld. Regionale experts willen alleen anoniem reageren.

Zij suggereren dat de autoriteiten de werkelijke cijfers verbergen om het imago van Oezbekistan niet te schaden. Een paar jaar geleden explodeerde het aantal infecties. Tussen 2001 en 2005, toen internationale organisaties hielpen bij het introduceren van testen, nam het aantal nieuwe geregistreerde gevallen jaarlijks toe met 300 procent.

Migranten

Volgens Atabekov verspreidden migranten die infecties. Op dit punt zijn de experts het eens. Naar schatting 3 miljoen Oezbeken werken in Rusland, waar het virus zich ongecontroleerd verspreidt. Net als in Oezbekistan wordt het testen van risicogroepen ontmoedigd door stigmatisering.

Maar met de constatering dat migranten bijdragen aan de verspreiding van hiv, houdt de consensus ook op. Een westerse hiv-expert met jaren ervaring in Centraal-Azië, zegt dat testen vaak vals negatief zijn omdat de monsters niet goed bewaard worden, vooral op het platteland. De overheid houdt de infectiegraad ook kunstmatig laag, zegt ze, door bloed in te vriezen op het moment dat een bepaald aantal infecties in bereikt. Het overige bloed wordt dan in het volgende jaar gecontroleerd. "Als je naar de jaarlijkse statistieken kijkt, zie dat de meeste infecties geconstateerd worden in het eerste kwartaal. En zo gaat de show verder."