"Oezbekistan is stalinistisch werkkamp"

Bakhodir Pardaev, een dertienjarige jongen is het laatste slachtoffer: hij raakte ernstig gewond nadat hij was aangereden door een auto. Samen met andere schoolkinderen kwam hij terug van zijn werk op de katoenvelden, waar ze naartoe gestuurd waren door de autoriteiten. Bakhodir moest langs een gevaarlijke autoweg naar huis lopen en werd aangereden. 

"We hebben al veel meer van dit soort ongelukken gezien", zegt Nadejda Atayeva. "Miljoenen burgers en hun kinderen worden gedwongen op het land te werken. Dat leidt tot ongelukken en er zijn incidenten met voedselvergiftiging en ziekte."

Vieze slaapzalen

Er werken naar schatting een miljoen tot 1,5 miljoen kinderen in de Oezbeekse katoenoogst. Sommigen zijn ze niet ouder dan tien jaar. Soms worden ze met bussen opgehaald uit dorpen en steden en ondergebracht in krappe en vieze slaapzalen.

Oezbekistan is een van de grootste katoenexporteurs ter wereld. Jaarlijks wordt 850.000 ton katoen verscheept. In de industrie gaat meer dan 700 miljoen euro per jaar om en de oogst is een nationale economische prioriteit.

Meer dan 90 procent van het katoen wordt met de hand geoogst. De overheid zet daarvoor massaal kinderen in. Scholen, ook universiteiten, worden elk jaar tijdens de katoenoogst gesloten met toestemming van de overheid.

Ouders die weigeren hun kinderen naar de katoenvelden te sturen, dreigen sociale voordelen mis te lopen of afgesloten te worden van gas, water en elektriciteit. De kinderen lopen het risico niet meer toegelaten te worden op school.

Boycot

Mensenrechtenorganisaties voeren al langer dan tien jaar campagne tegen de kinderarbeid in Oezbekistan, maar het dictatoriale regime van president Islam Karimov kwam herhaaldelijk beloften om de praktijk te stoppen, niet na. 

Tasjkent heeft internationale verdragen ondertekend waarin kinderarbeid verboden is en stelt officieel dat er sinds 2008 geen kinderen meer worden ingezet bij de oogst.
 
Vertegenwoordigers van het VN-Kinderfonds Unicef beweren echter dat er tijdens de laatste katoenoogst een miljoen kinderen meewerkten. Ook bezit het Oezbeeks-Duitse Forum voor Mensenrechten officiële persberichten van de provinciale autoriteiten, waarin gesproken wordt over de massale mobilisatie van schoolkinderen en studenten voor de oogst van dit jaar.

Oezbekistan weigert waarnemers van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO)  toe te laten in het land.
 
De kwestie heeft echter wel de aandacht van grote Westerse bedrijven. Vorige maand besloten bedrijven als Walmart, Walt Disney, H&M en Adidas producten waarin Oezbeeks katoen verwerkt is, te boycotten. Meer dan zestig internationale bedrijven staan achter de boycot.

Europese markt

Mensenrechtenorganisaties zijn blij met de actie van deze bedrijven, maar de vrees bestaat dat er niet mee voorkomen kan worden dat Oezbeeks katoen bij de retailers terecht komt. Het Oezbeekse katoen wordt geëxporteerd, verwerkt en opnieuw geëxporteerd, waardoor vaak moeilijk te achterhalen is wat de herkomst is.

Zelfs al zouden Westerse consumenten het katoen niet meer willen, dan zijn er nog genoeg afzetmogelijkheden voor Oezbekistan. In een verklaring tegenover de Russische media, stelt een handelsfunctionaris van de overheid in Tasjkent dat "Oezbekistan nauwelijks iets zal merken van de boycot."

Mensenrechtengroepen willen dat de internationale gemeenschap meer druk uitoefent op Oezbekistan om een einde te maken aan de kinderarbeid. Brussel en Washington zenden echter dubbelzinnige signalen uit.

Eerder dit jaar werd president Karimov, wiens regime beschuldigd wordt van grove schendingen van de mensenrechten, ontvangen door de voorzitter van de Europese Commissie, José Barroso. Kort daarna bleek dat de Europese Raad had ingestemd met vrije marktoegang voor Oezbeeks textiel.

Het Europees Parlement moet de handelsovereenkomst nog goedkeuren. De commissie voor Internationale Handel neemt volgende maand een besluit over de kwestie.

Amerikaanse troepen

De regering van de Amerikaanse president Barack Obama wil de bestaande restricties op Amerikaanse (militaire) steun aan Oezbekistan opheffen. De Amerikaanse troepen in Afghanistan worden deels bevoorraad vanuit Oezbekistan. Die bevoorradingsroutes zijn belangrijker geworden nu de instabiliteit in Pakistan toeneemt. De VS hebben dus belang bij een goede relatie met Oezbekistan.

Mensenrechtengroepen hebben opgeroepen om de restricties te handhaven. Human Rights Watch noemt de mogelijke opheffing in een verklaring "een cadeau aan een van de meest repressieve regimes van Centraal-Azië."