Oezbekistan "beschermt" jongeren tegen internet

Mafuza, moeder van drie kinderen in een kleine stad in de Ferghanavallei, heeft wel iets beters te doen dan haar avonden doorbrengen in volle, rokerige internetcafés. Maar als algebradocente heeft ze een extra taak gekregen: ze moet de bezoekers van internetcafés – onder wie veel leerlingen – in de gaten houden terwijl ze computergames spelen, socialenetwerksites bezoeken of muziekvideo's bekijken.

Vorig jaar verplichtte de regering docenten zoals Mahfuza (ze wil liever niet met haar achternaam genoemd worden) om internetcafés te bezoeken om te voorkomen dat leerlingen in aanraking komen met "subversieve ideeën". Ze is niet erg enthousiast over haar nieuwe taak. "Leerlingen spelen veel gewelddadige games, zoals Counter Strike en chatten met vreemden online. Ouders lijken zich er niet mee te bemoeien, dus kunnen wij dat doen."

"De overheid betaalt onze salarissen, dus moeten we ons aan de regels van de overheid houden. Ook al doen we dat met tegenzin", zegt een adjunct-directeur op de middelbare school waar Mahfuza lesgeeft. Ook hij wil anoniem blijven, uit angst voor represailles.

Oppositie

De regering van president Islam Karimov gebruikt al veel langer onderwijzers om de Oezbeekse jeugd "beschermen" tegen wat zij beschouwt als gevaarlijke invloeden van buitenaf, inclusief religieus radicalisme en onafhankelijke politieke ideeën. Zelfs de oppositie is verboden en moet vanuit het buitenland opereren.

De opstanden in de Arabische wereld in 2011, waarin ook sociale media een rol speelden, hebben de zorgen in Tasjkent vergroot. De autoriteiten zagen populaire cultuur en sociale netwerken prompt als gevaarlijke potentiële bedreigingen voor de Oezbeekse status quo.

Voor wie niet bekend is met de werkwijze van de Oezbeekse overheid, kan de retoriek soms paranoïde klinken. Zo werd op 12 november een verklaring op de officiële website van het parlement geplaatst over het opvoeden van een "spiritueel rijke" generatie. In de verklaring staat: "Wij constateren dat er vandaag de dag pogingen worden ondernomen de Oezbeekse nationale belangen, ideologie en spirituele morele principes te ondermijnen met subversieve ideeën die verspreid worden via internet, mobiele telefoons, computergames en videoproducten die gecamoufleerd zijn als populaire cultuur... Het creëren van een gezonde informatieomgeving voor onze jongeren is een van onze topprioriteiten."

Vergif

In klaslokalen vertrouwt de SNB – de opvolger van de KGB uit het Sovjettijdperk – op een uitgebreid netwerk van informanten, zeggen leerlingen en onderwijzers. Alle leerlingen volgen de verplichte cursus 'Het Idee van Nationale Onafhankelijkheid en Morele Ontwikkeling', bedoeld om de vaderlandsliefde van de leerlingen te stimuleren. Ze moeten daarbij speeches van Karimov uit het hoofd leren.

Bahodir Choriev, leider van de oppositiegroep Birdamlik (Solidariteit) in ballingschap, zegt dat jonge Oezbeken dankzij dat soort lessen "nauwelijks weten wat politieke oppositie inhoudt." Choriev vluchtte in 2004 naar de Verenigde Staten, toen Oezbeekse aanklagers hem beschuldigden van fraude. Beschuldigingen die volgens hem bedoeld waren om hem het zwijgen op te leggen.

Nu de gesprekken in klaslokalen nauwgezet gecontroleerd worden, richten de autoriteiten zich op andere gebieden. Honderden websites zijn geblokkeerd en videogames worden op de staatstelevisie geregeld vergeleken met "vergif."

Gedragscode

Vorig jaar januari kwam het ministerie van Hoger en Gespecialiseerd Secundair Onderwijs – niet te verwarren met het ministerie van Onderwijs – met een 23 pagina's tellende gedragscode voor leerlingen ouder dan zestien jaar. Ze mogen geen kritiek uiten op de schoolleiding, geen opzichtige kleding dragen en dienen culturele gebeurtenissen (inclusief popconcerten) die in strijd zijn met de Oezbeekse waarden te mijden. De gedragscode moedigt studenten ook aan om niet-goedgekeurde religieuze activiteit te melden.

Fund Forum, een liefdadigheidsinstelling van Karimovs dochter Gulnara Karimova, lijkt voorop te lopen in de pogingen de Oezbeekse jongeren te voorzien van een gezuiverd internet. Fund Forum zegt activiteiten te financieren "ter bevordering van de ontwikkeling van nationale online content en het gebruik van de Oezbeekse taal op internet."

Critici noemen Karimova niet de persoon bij uitstek om de Oezbeekse waarden te bewaken. Ze kwam in de afgelopen jaren voor de dag als modekoningen en popster (onder de naam Googoosha), wat volgens haar critici eerder geassocieerd wordt met westerse decadentie dan met bescheidenheid. Ook dook ze schaars gekleed op in moskeeën, zegt Shahdida Tulaganova, een Oezbeekse journaliste in Londen, verwijzend naar een provocerende muziekvideo die Karimova in september uitbracht. "Moet zij het rolmodel zijn voor miljoenen Oezbeekse jongeren, terwijl ze zo weinig respect toont voor zaken die veel Oezbeken als heilig beschouwen?"

De onderwijzers die de richtlijnen van de overheid moeten uitvoeren in kleine steden en dorpen, merkten al snel dat deze niet populair zijn onder de bevolking. Eigenaars van internetcafés klagen dat de "invallen" van docenten slecht zijn voor de omzet. En ouders zouden naar verluidt boos zijn over de straffen die kinderen krijgen als ze "ongeschikte" kleding dragen.

Docenten kijken vaak de andere kant op als het kan, zegt Dilnoza, een studente literatuur in Tasjkent. "Ze delegeren de toezichtstaak vaak aan het personeel van het internetcafé."