“Nieuwe bananenziekte is rampzalig voor Afrika”

Onderzoekers van de Nederlandse universiteiten Utrecht (UU) en Wageningen University & Research (WUR) hebben ontdekt dat Tropical Race 4 (TR4), een variant van de schimmelziekte ‘Fusarium’, bezig is aan een opmars in het Oost-Afrikaanse land Mozambique. 

Deze variant verspreidde zich het afgelopen decennium vanuit Azië naar Zuid-Amerika en Afrika. Na de eerste meldingen die in 2013 uit Mozambique kwamen, bleef het jarenlang stil. “De ziekte was ogenschijnlijk onder controle in Afrika, maar inmiddels weten we dat dit helaas niet het geval is”, zegt hoogleraar Fytopathologie Gert Kema van WUR. 

Het onderzoeksteam waarschuwt dat de ziekte een bedreiging vormt voor de voedselzekerheid in Afrika. 

Schimmel

Promovendus Anouk Van Westerhoven en bioinformaticus Michael Seidl (beide van de UU) analyseerden het genetisch materiaal van de schimmel uit samples van zieke bananenplanten die in Mozambique door een lokale onderzoeker werden verzameld. Het genetisch onderzoek wijst uit dat de schimmels op alle plekken zo sterk aan elkaar verwant zijn, dat vaststaat dat de ziekteverwekker in Mozambique één oorsprong heeft.

“De eerste besmettingshaard was dus helemaal niet onder controle”, zegt Van Westerhoven. “De verspreiding van de ziekte gaat door, ook bij kleine boeren en mensen met een bananenplant in hun tuin. Zij herkennen die ziekte waarschijnlijk niet en kunnen die dus ook niet bestrijden.” 

“De vraag is niet óf, maar wannéér de ziekte andere Afrikaanse landen zal bereiken”, vult collega Kema aan. 

In landen als Tanzania, Malawi, Oeganda en Rwanda behoren bananen tot het basisvoedsel van miljoenen mensen. Zij telen de Cavendish-banaan die wereldwijd in de supermarkt ligt, maar ook andere lokale bananen. “Van lang niet al die soorten is bekend of ze vatbaar zijn voor TR4”, zegt Kema. “Deze ziekte vormt wel een bedreiging voor de voedselzekerheid in die landen.”

Nieuwe soort, oude ziekte

Kema baseert zijn vermoeden op ervaringen uit het verleden. De Fusarium-schimmel is namelijk een oude bekende in de bananensector. In de jaren twintig, dertig en veertig van de vorige eeuw bracht de zogeheten panamaziekte in Latijns-Amerika grote schade toe. Deze ziekte werd veroorzaakt door andere Fusarium-schimmels. Het antwoord kwam toen boeren de resistente, dus ongevoelige, Cavendish-banaan gingen telen.

Tegenwoordig draait de wereldmarkt alleen nog om die Cavendish-banaan. TR4 blijkt een nieuwe variant die ook deze banaan treft. 

Cavendish-banaan

Op de grote bananenplantages waar de Cavendish-banaan vaak dominant is, gaat de verspreiding hard. “Het is een bodemschimmel”, legt Kema uit. “Overstromingen zijn desastreus voor de verspreiding. Verder kan de schimmel worden meegenomen via besmet gereedschap, grond onder schoenen en autobanden.” 

Volgens Van Westerhoven zijn snelheid en transparantie nodig om de verspreiding van een ziekte als Fusarium in te dammen. Helaas ontbreekt het daaraan: “Het was bijvoorbeeld erg moeilijk om Fusarium-samples uit Mozambique te krijgen, terwijl het juist belangrijk is om de verspreiding van TR4 daar in de gaten te houden.”

Kema geeft aan dat het van groot belang is om te weten welke bananen vatbaar zijn en welke niet. “Zodra TR4 ergens anders opduikt, moet bekend zijn welke variëteiten nog wel geteeld kunnen worden”, aldus Kema. “De uiteindelijke oplossing ligt in nieuwe resistente variëteiten. Dat vereist veredeling. Een langdurig proces”. 

In Wageningen zijn inmiddels verschillende projecten opgestart om nieuwe bananenrassen te ontwikkelen en de onderzoekers weten dat er in Europa uiteindelijk andere bananen op de markt zullen komen. “Maar het gaat er mij nu niet om dat jij en ik straks nog een banaan kunnen eten”, zegt Kema. “Het gaat in Afrika om voedselzekerheid. Dat baart ons zorgen nu deze schimmel zich zo makkelijk verspreidt.”