Nieuw onderzoek toont aan: Zuid-Afrikaanse ‘suikertaks’ werkt (OPINIE)

Drie jaar geleden introduceerde Zuid-Afrika als eerste land in Afrika een belasting op suikerhoudende dranken, gebaseerd op grammen suiker per drankje. De belasting bedraagt nu ongeveer 11 procent van de literprijs.

Inmiddels hebben we de impact van deze heffing onderzocht en de resultaten in nieuw onderzoek gepubliceerd. Hierin concluderen we dat de heffing, met gezondheidsbevordering als doel, gepaard is gegaan met flinke dalingen in aankoop van de belaste dranken, zowel in volume als in suikerniveaus. We hebben geen significante veranderingen bij niet-belastbare dranken gevonden.

En dit is niet het eerste onderzoek dat positieve resultaten van de ‘suikertaks’ laat zien. Een landelijke studie van twee jaar geleden - een jaar nadat de heffing werd ingevoerd - wees uit dat huishoudens in stedelijke gebieden de helft minder suikerhoudende dranken kochten, waardoor hun suikerinname met bijna een derde afnam. Op regionaal niveau, in Soweto (provincie Gauteng), werden vergelijkbare resultaten gevonden.

Het nieuwe onderzoek is het eerste dat deze specifieke heffing evalueert. We hebben op landelijk niveau gemeten hoe het koopgedrag door huishoudens veranderde van belastbare en niet-belastbare dranken in termen van volume, suiker en calorieën. Ook hebben we de veranderingen in koopgedrag bestudeerd, toegespitst op sociaaleconomische status van de huishoudens. We hebben onderzocht hoe het koopgedrag veranderde gedurende de periode vóór de heffing tot na de aankondiging, en tijdens het eerste jaar van de invoering van de suikertaks.  

Veel suiker verhoogt kans op ziekten als diabetes

Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat overmatige suikerinname, vooral in vloeibare vorm, een belangrijke oorzaak is van obesitas en een risicofactor voor aandoeningen als diabetes type 2, hoge bloeddruk, hartkwalen, veel voorkomende kankers en tandbederf. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) erkent dit risico en heeft aanbevolen dat mensen niet meer dan 10 procent van de totale calorie-inname uit toegevoegde suikers halen, en bij voorkeur minder dan 5 procent.

Koolzuur- en suikerhoudende dranken maken het met name moeilijk om aan deze aanbeveling te voldoen. Een glas suikerhoudende frisdrank van 250 ml bevat meer dan 26 gram suiker - meer dan de helft van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid.

Afrika ten zuiden van de Sahara wordt geconfronteerd met een golf van voeding-gerelateerde, niet-overdraagbare ziekten, aangejaagd door een snel stijgende inname van met suiker gezoete dranken en ander sterk bewerkt voedsel. Met name Zuid-Afrika kampt met deze ziektelast.

Ook andere Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara hebben inmiddels de belastingen op suikerhoudende dranken verhoogd, maar Zuid-Afrika is vooralsnog het eerste land in de regio dat dergelijk beleid nu evalueert.

Onze resultaten laten duidelijk een positieve verandering zien, die in de hele regio gezondheidsvoordelen kan opleveren. De daling van suikerinname uit de belastbare dranken wijst op de mogelijkheid voor een grotere rol voor een dergelijke suikertaks. 

Wel of niet belasten?

Wereldwijd zijn op meer dan vijftig plaatsen belastingen ingevoerd om de consumptie van met suiker gezoete dranken te beteugelen. Zo voerde Mexico in 2014 een belasting in van 1 peso per liter op drankjes met toegevoegde suikers. Uit onderzoek bleek dat dit in het eerste jaar van de heffing leidde tot een daling van het gekochte volume met 6 procent ten opzichte van vóór de invoering, en gedurende de eerste twee jaar van de heffing zelfs met 7,6 procent.

Fiscaal beleid in andere landen, zoals het Verenigd Koninkrijk en verschillende juridische regio’s in de VS, hebben ook geleid tot statistisch significante dalingen in aankopen van suikerhoudende dranken.

Op het Afrikaanse continent neemt Zuid-Afrika nu de leiding, allereerst door de belasting in te voeren, en daarnaast door de heffing te baseren op het suikergehalte in plaats van op het volume. Aangezien suikerhoudende dranken variëren in suikerniveaus, is het belasten ervan op basis van het suikergehalte nauwkeuriger om de bron van het probleem aan te pakken. Het stimuleert frisdrankproducenten bovendien om het suikergehalte van hun producten te verlagen. Deze strategie stond aan de basis van het belastingbeleid van Zuid-Afrika in 2018. 

De strijd is nog niet gestreden 

Uit de heffing van Zuid-Afrika bleek dat het land in 2018 bereid was om de volksgezondheid op de eerste plaats te zetten. Maar de regering is er niet in geslaagd om van de eerste gezondheidswinsten te profiteren, ondanks het bewijs van de invloed die de heffing op consumptiepatronen heeft. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat de overheid het tarief van de heffing niet heeft verhoogd.

Gezondheidsdeskundigen lobbyen voor een verhoging tot 20 procent - de door de WHO aanbevolen heffing. Geen enkel land ter wereld haalt dat doel. Landen profiteren op die manier nog maar ten dele van een dergelijke heffing als het gaat om het voorkomen van obesitas. Terwijl juist dat van belang is voor de toekomstige gezondheid van kinderen. In Zuid-Afrika is het aantal kinderen met obesitas sinds 1994 sterk toegenomen. Sommige voorspellingen suggereren dat het land tegen 2030 wereldwijd het tiende land met de meeste obesitas onder kinderen zal zijn - waarbij meer dan 4 miljoen kinderen tussen de 5 en 19 jaar getroffen zullen worden.

De lobby om de heffing te verhogen baseert zich op het groeiende aantal onderzoeken dat stelt dat suiker verslavend is, schadelijk voor de gezondheid en het zorgsysteem van het land zwaar onder druk zet. Eerder dit jaar maakte de regering van Zuid-Afrika desondanks duidelijk niet van plan te zijn de 11 procent te verhogen, nadat het onderwerp al uit de begroting van februari was verdwenen. Ondertussen lopen de zorgkosten voor de behandeling van hoge bloeddruk en diabetes type 2 hoog op.

De overheid kan levens redden

De overheid heeft de macht om van gezonde keuzes de makkelijke keuze te maken. Gezonde voeding, zoals verse groente en fruit, is voor veel mensen in landelijke of stedelijke gebieden niet voldoende beschikbaar of onbetaalbaar. En mensen eten wat voorhanden en betaalbaar is.

Door drie eenvoudige stappen te nemen kan de overheid levens redden en het aantal mensen dat ziektes ontwikkelt terugdringen. Ten eerste is daarvoor duidelijke regelgeving nodig, ten tweede moet de overheid met preventieve strategieën komen. En ten derde is waterdicht beleid nodig om de consumptie van ongezond voedsel af te remmen.

Het verhogen van de suikertaks, het invoeren van verplichte etikettering op (de voorkant van) verpakkingen en een verbod op ongezonde producten gericht op kinderen zouden bovenaan de prioriteitenlijst moeten staan.

-

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner The Conversation