“Migratiepact moet aantal klimaatvluchtelingen beperken”

In december namen 160 landen het Global Compact for Migration (GCM) aan. Aantasting van het milieu en klimaatverandering worden daarin genoemd als oorzaken van migratie. Het is de eerste keer dat dergelijke kwesties in een omvangrijk migratiebeleid worden aangekaart.

“Nu er in het GCM erkenning is voor deze oorzaken, wordt het tijd woorden om te zetten in daden”, zegt Nina Birkeland, adviseur van de Noorse Vluchtelingenraad. “Mensen zijn in beweging en we kunnen niet doen alsof er niets aan de hand is.”

Landdegradatie en verwoestijning

Volgens het Global Humanitarian Forum zullen tegen 2045 ongeveer 135 miljoen mensen ontheemd zijn als gevolg van landdegradatie en verwoestijning. En een studie van de Universiteit van Oxford schat dat tegen 2050 ongeveer 200 miljoen mensen ontheemd kunnen raken als gevolg van klimaatverandering.

Maar het gaat niet om een fenomeen voor de toekomst – sommige mensen hebben er nu al mee te maken. Nu karavanen van migranten vertrekken uit Guatemala, Honduras en El Salvador richting de VS, wijzen velen ook de klimaatverandering en jaren van mislukte oogsten aan als belangrijkste oorzaken.

Ontbossing

Minder is bekend over de rol van ontbossing en landdegradatie bij het in gang zetten van dergelijke bewegingen.

Tussen 1990 en 2005 werd bijna 20 procent van het regenwoud in Guatemala gekapt voor palmolieplantages en veeteelt. Met als gevolg bodemdegradatie en geërodeerd land, een groot probleem in een land waar een derde van de bevolking afhankelijk is van de landbouw.

In Afrika is landbouw goed voor 80 procent van de werkgelegenheid. Maar landdegradatie leidt er daar toe dat gezinnen en jongeren zonder voedsel en inkomenszekerheid komen te zitten. Dat dwingt hen op zoek te gaan naar groenere weiden.

Volgens het VN-Milieuprogramma (UNEP) kost het gebrek aan actie tegen landdegradatie in Afrika jaarlijks 286 miljard dollar, omdat er elk jaar 280 miljoen ton graan verloren gaat.

Burkina Faso

“Als de bodem achteruit gaat, de productiecapaciteit afneemt en er geen inkomenskansen meer zijn, zien mensen – vooral jongeren – geen reden meer om in het dorp te blijven”, zegt Chris Reij, specialist landbeheer van het World Resources Institute (WRI). “De les hier uit is: doe iets aan landdegradatie en verbeter de leefomstandigheden. Dan blijven er meer jongeren dan er vertrekken.”

De VN-Conventie ter Bestrijding van Verwoestijning (UNCCD) stelt dat herstel van slechts 12 procent van de uitgeputte landbouwgrond leidt tot een jaarlijkse inkomensgroei van 35 tot 40 miljard voor kleine boeren.

Reij zegt veelbelovende resultaten te hebben gezien in Burkina Faso, waar werd geïnvesteerd in duurzaam landgebruik. Hij noemt als voorbeeld het dorp Ranawa, waar landdegradatie leidde tot het vertrek van bijna een kwart van de bevolking tussen 1975 en 1985.

Toen het dorp de bodem en watervoorziening ging verbeteren, vertrokken er geen mensen meer en kwamen sommigen zelfs terug. Uit een studie van Reij en zijn team bleek dat bodemherstel in dorpen op het platteland in Burkina Faso leidde tot een afname van de armoede met 50 procent, terwijl de armoede groeide in dorpen waar dat niet gebeurde.

“In 1980 hadden slechts twee gezinnen vee, nu hebben alle gezinnen dat. Bijna niemand had een golfplatendak. Nu zie je die bijna overal. Deze grond was vroeger kaal en nu weer productief”, zei een boer tegen Reij.

3S-initiatief

In 2016 implementeerde de UNCCD een soortgelijk project, bekend als het 3S-initiatief. Dat had tot doel 10 miljoen hectare land te herstellen in gebieden in Afrika die het meest te lijden hebben onder de klimaatverandering. Via het project moeten 2 miljoen duurzame banen gecreëerd worden voor de 11 miljoen jonge Afrikanen die jaarlijks op de arbeidsmarkt komen.

Hoewel het niet de ultieme oplossing is en migratie in bepaalde mate altijd zal blijven bestaan, is investeren in landherstel en het bieden van economische kansen wel een deel van de oplossing. Waar veel landen zich concentreren op grensbeveiliging in hun migratiebeleid, dringt Birkeland erop aan om te werken aan vermindering en preventie van ontheemding.

“We moeten ons richten op de plaatsen waar het daadwerkelijk gebeurt, en waarom het gebeurt. Nog voordat je begint te spreken over grenscontrole, moet je weten hoe je ontheemding kunt verminderen”, zegt ze.

Dat betekent investeren in projecten in ontwikkelingslanden, vooral met klimaatverandering of aantasting van het milieu in het achterhoofd, en betere bescherming van degenen die gedwongen worden te vertrekken.

Boko Haram

Donoren en overheden moeten zich bewust zijn van hun rol hierin, zegt Reij van het WRI. “Als je kijkt naar het meest extreme scenario, welke keuze hebben ze dan, tenzij de economische perspectieven van jongeren in de komende tien jaar zijn te verbeteren? Jongeren kunnen naar de steden trekken, misschien daarna naar Europa, of ze sluiten zich aan bij Boko Haram en soortgelijke groepen."

“Donoren en regeringen hebben er belang bij om de bestaande herstelprojecten op te schalen, zodat miljoenen kleine boeren in staat zijn hun economische situatie te verbeteren. Daardoor vermindert de migratie. We weten wat we moeten doen, en hoe het moet. Nu moeten we het alleen nog uitvoeren”, zegt hij.