Malaria, een sluimerende vijand

De Wereldgezondheidsorganisatie verklaarde Argentinië en Algerije op 22 mei malariavrij: gedurende drie opeenvolgende jaren vond er geen autochtone overdracht van de ziekte meer plaats. 

Het was precies in Algerije dat een Franse arts in 1880 de parasiet ontdekte. Tachtig jaar later was malaria het grootste volksgezondheidsprobleem in het land, met meer dan 80.000 gevallen per jaar. 

Nu is Algerije, samen met het eiland Mauritius, het enige Afrikaanse land dat vrij is van de ziekte. 

Al verdwenen in jaren 1980

Volgens Moustafa Khaiat, voorzitter van de Nationale Raad voor Gezondheid en Onderzoek in Algerije, is dit het resultaat van de uitbouw van een netwerk van gezondheidscentra over het hele land, de opleiding van medisch personeel voor de juiste behandeling van infectieziekten, en “onze bekommernis om de sociale en economische situatie van de meeste Algerijnen te verbeteren, waardoor de hygiënische omstandigheden en medische zorg erop vooruitgaan”.

Het laatste geval van inheemse malaria in Algerije dateert uit 2010. Maar de ziekte was al grotendeels in de jaren 1980 uitgeroeid, zegt Khaiat. “Alleen aan de zuidelijke rand was ze gebleven als gevolg van verplaatsingen van inheemse volkeren uit buurlanden, waardoor ze van tijd tot tijd terugkeerde.” 

Geïmporteerde gevallen 

Voor Patricia Angeleri, nationaal directeur Epidemiologie van het Argentijnse ministerie van Volksgezondheid, wordt de uitdaging voor de komende drie jaar voorkomen dat malaria terugkeert in Argentinië, vooral in de grensstreek met Bolivia en Brazilië.

“Malaria bestaat nog altijd buiten ons land en we weten dat geïmporteerde gevallen kunnen opduiken via het toerisme. Vorig jaar hadden we 23 zulke gevallen, die tijdig werden gediagnosticeerd en behandeld, in verschillende delen van het land.”

Jarenlange inspanningen

De sterkte van de Argentijnse gezondheidszorg is dat ze over informatiesystemen en getrainde teams beschikt. “We zijn erg blij dat we dit na jarenlange inspanningen kunnen afsluiten. Er zijn veel mensen die hier al die tijd hard voor hebben gewerkt en die verdienen daar erkenning voor.”

Het laatste geval van inheemse malaria in Argentinië werd eveneens in 2010 gemeld. In Latijns-Amerika waren alleen Paraguay (2018) en Cuba (1973) al malariavrij verklaard.

Brazilië, Colombia, Peru en Venezuela

De strijd tegen malaria blijft ook voor Latijns-Amerika een grote uitdaging. Volgens een studie die in 2017 werd gepubliceerd, zijn vier landen verantwoordelijk voor 83 procent van de gevallen: Brazilië (24 procent), Colombia (10 procent), Peru (19 procent) en Venezuela (30 procent). 

In deze vier landen kampt de strijd tegen de ziekte met complexe omstandigheden, zegt demograaf Marcia Castro, hoogleraar aan de School of Public Health van de Amerikaanse Harvard-universiteit. 

“In Venezuela heeft de politieke en economische crisis geleid tot een dramatische verslechtering van de indicatoren. Peru en Brazilië lijden onder de gevolgen van ontbossing en mijnbouw, wat de verspreiding van malaria in de hand werkt. Ontbossing beïnvloedt het klimaat in de regio. In Brazilië hebben sommige maatregelen van de huidige regering de duurzaamheid van het ziektebestrijdingsprogramma in gevaar gebracht.” 

Migratie

De migratie in de regio verergert de problemen nog, want veel malariagevallen wordt van het ene land naar het andere uitgevoerd. Uit een studie die in april van dit jaar is gepubliceerd, blijkt dat het aantal malariagevallen in Venezuela tussen 2000 en 2015 met 365 procent is gestegen, met een stijging van 68 procent in 2017 alleen al. 

In Brazilië is het aantal gevallen in 2017 met 47 procent gestegen in vergelijking met 2015. Daar zit ook opnieuw malaria bij die via de Plasmodium falciparum-parasiet wordt overgedragen. In gebieden die voorheen vrij waren van deze variant dook die opnieuw op.

Lage cognitieve ontwikkeling

Ondertussen levert een onderzoek dat in mei in Malaria Journal is gepubliceerd, nieuw bewijs voor de relatie tussen malaria en een lagere cognitieve ontwikkeling bij kleuters.

Het onderzoek werd uitgevoerd bij 219 kinderen van twee tot zeven jaar in een arme gemeenschap in Manaus, hoofdstad van de Braziliaanse deelstaat Amazonas. Van de honderd kinderen die minstens één keer malaria hadden gekregen via de Plasmodium vivax-parasiet, bleken er 89 cognitief minder sterk ontwikkeld te zijn.

Cognitieve ontwikkeling

Bij kinderen die nog niet naar school gaan, is de cognitieve ontwikkeling belangrijk voor het spreken, de motorische coördinatie, de opmerkzaamheid en het logisch redeneren. 

“Onze studie geeft aan dat als een kind ooit malaria heeft gekregen, hoe vaak ook, het een lage cognitieve ontwikkeling heeft”, zegt Raquel Tapajós, een van de auteurs van het artikel en onderzoekster bij de Stichting voor Medische Controle van de Amazone. “Eén besmetting volstaat al om een negatieve invloed uit te oefenen. We moeten malaria hoe dan ook voorkomen.”

Link in Latijns-Amerika

Eerder onderzoek op muizen en mensen in Thailand had al aangetoond dat er een link is tussen lage cognitieve ontwikkeling en malaria die door Plasmodium falciparum wordt veroorzaakt, de vaakst voorkomende parasiet in Afrika en Azië, die verantwoordelijk is voor de meest ernstige vorm van de ziekte.

Onderzoek naar de link met Plasmodium vivax, de meest voorkomende vorm van malaria in Latijns-Amerika, was nog niet gebeurd.

Voor Maria Anice Mureb, hoogleraar openbare gezondheid aan de Universiteit van São Paulo, "is het moeilijk om te zeggen of er sprake is van een correlatie” aangezien er slechts op één plaats onderzoek is gedaan.

Voorzichtig

Het artikel roept vragen op voor verder onderzoek, zegt ze. Maar ze wijst erop dat er verschillende factoren zijn die de cognitieve ontwikkeling vertragen. “Wormen of darmparasieten veroorzaken ook voedingstekorten bij kinderen, en dat niet is onderzocht.”

Uit de studie bleek dat 35 kinderen bloedarmoede hadden, een aandoening die volgens Tapajós meestal aanwezig is in gevallen van malaria. En hoewel de auteurs voorzichtig zijn, wijzen ze erop dat “bij het aanpassen van andere variabelen zoals socio-economische of voedingsfactoren malaria-infecties een indicator bleven voor een lage cognitieve ontwikkeling in de bestudeerde populatie.” 

De onderzoekers adviseren hiermee rekening te houden bij het ontwikkelen van preventiemaatregelen voor kinderen.

400.000 doden

Malaria wordt overgebracht door de beet van vrouwelijke Anopheles-muggen die besmet zijn met de Plasmodium-parasiet. 

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie doodt de ziekte jaarlijks ongeveer 400.000 mensen en loopt de helft van de wereldbevolking kans op besmetting. Ongeveer 60 procent van de sterfgevallen komt voor bij kinderen onder de 5 jaar, vooral in Afrika ten zuiden van de Sahara. 

Bron: SciDev.net