Laos: portret van een in zichzelf gekeerd land

“Hier huldigen ze het principe 'Pour vivre heureux, vivons cachés'. Ik vraag mij af of ze zich wel willen openstellen voor de buitenwereld”. Aan het woord is Jean-Marie Hospied, de Belgische ereconsul in Laos en de hoogste diplomatieke vertegenwoordiger. Een ambassade heeft ons land hier niet.

Ik heb met Hospied afgesproken in de Laotiaanse hoofdstad Vientiane, waar hij mij de Belgische club laat zien - een privé-initiatief. Er is onder meer een squashzaal en een projectieruimte waar elke week een Belgische film vertoond wordt. En in de bar kijken Jacques Brel en Kuifje goedkeurend toe.

Geldloze economie

De hoofdstad Vientiane heeft alles van een moderne stad, maar het verschil met het platteland is groot. “Daar leven de meeste mensen zonder geld”, vertelt Hospied. “Laos is dun bevolkt, families hebben meestal grote eigendommen. Als er geld nodig is, verkopen ze een stukje grond”.

Het is die charme die hem destijds deed beslissen om zich hier te vestigen. “Als je ergens wordt uitgenodigd, hoef je hooguit het bier mee te nemen. Alles wat op tafel komt, hebben mensen zelf gevangen, gekweekt of geplukt. Ze zijn jaren gewend geweest om te overleven”.

Communistische machtsgreep

Laos was, en is voor een deel nog altijd, een gesloten land in Zuidoost-Azië. In 1975 namen communisten er de macht over na de Vietnamoorlog. Ze zetten de koning af en creëerden een éénpartijstaat. Iedereen die een bedreiging vormde voor de nieuwe ideologie werd naar zogenaamde heropvoedingskampen gestuurd.

Zowat 300.000 Laotianen sloegen op de vlucht. “Bijna iedereen met een diploma, die onder het vorige regime voor de overheid of het leger had gewerkt, is naar het buitenland gegaan”, zegt de Australische professor emeritus Martin Stuart-Fox, die de geschiedenis van Laos uitgebreid heeft bestudeerd. “Ruwweg kan je zeggen dat tussen 1975 en 1982 ongeveer 90 procent van de intellectuele klasse het land heeft verlaten.”

Knowhow uit het buitenland

Die braindrain was natuurlijk erg nefast voor de ontwikkeling van het land. En het verklaart waarom er zoveel buitenlandse investeerders zijn.

Chinese bedrijven bouwen dammen op de Mekong, omdat Laos de ambitie heeft om de “batterij van Zuidoost-Azië” te worden. Bovendien verschijnen er her en der grote toeristische projecten in zogenaamde speciale economische zones (SEZ). Daarvoor worden erfpachtovereenkomsten gesloten, soms voor 99 jaar.

Critici zeggen dat dit systeem wetteloosheid in de hand werkt omdat de overheid onvoldoende controleert wat er binnen de muren van zo’n SEZ gebeurt.

Illegale handel

Zo is er het verhaal van de zogenaamde Gouden Driehoek, vlakbij de grens met Thailand en Myanmar. Daar heb je een SEZ van 100 vierkante kilometer langs de Mekong-rivier. Er zijn honderden miljoenen dollars gespendeerd om deze uithoek van Laos te voorzien van hotels, winkels, massagesalons en feestzalen. Een groep rond de Chinese exploitant zou er grof geld verdienen aan (kinder)prositutie, druggebruik en de verkoop van illegale producten zoals tijgerbeenwijn.

Na een grondig onderzoek heeft het Amerikaanse ministerie van Financiën bankrekeningen laten bevriezen die aan deze handel gelinkt werden. En nieuwe transacties zijn verboden. Maar journalist Sebastian Strangio, die een artikel schreef over het gebied, kon ter plaatse vaststellen dat die sancties nauwelijks impact hebben. “Misschien zijn de handelaars iets meer op hun hoede dan vroeger, maar deze gasten laten zich niet makkelijk tegenhouden.”

Tijdelijk stopgezet

Belgische ereconsul Jean-Marie Hospied spreekt tegen dat concessiehouders zomaar ongestoord hun gang mogen gaan. Hij geeft het voorbeeld van Vang Vieng, tussen Vientiane en Luang Prabang. Daar had een Chinees bedrijf de toestemming gekregen om een groot hotel te bouwen.

Maar toen er in de dorpen rond het bouwproject onderzoekers gesignaleerd werden “die de toeristische mogelijkheden kwamen bekijken”, ontstond er grootschalig protest. De regering heeft het project voor onbepaalde tijd stopgezet. “Natuurlijk, met veel geld kan je altijd je weg vinden”, voegt Hospied er fijntjes aan toe.

Corruptie

“Het regime in Laos is doorweven van corruptie en nepotisme”, zegt professor Martin Stuart-Fox onomwonden over de regerende communistische partij. “In de praktijk heeft die niets te maken met Marxisme of Leninisme. De partij wordt geregeerd door een politieke elite die zichzelf in stand houdt en er alleen maar op uit is om haar eigen rijkdom nog te vergroten”.  

Hospied nuanceert. “Het is geen democratie naar Europese normen, maar het is ook geen dictatuur die onderdrukt. Mensen hebben misschien geen stemrecht, maar ik hoor ook weinig klachten over regering of politie”.

Mysterieuze verdwijning

Toch is er het bijzondere verhaal van Sombath Somphone, een ontwikkelingswerker die enkele jaren geleden op mysterieuze wijze ‘verdwenen’ is. Had hij te veel kritiek op de regering?

Sombath was één van de intellectuelen die destijds uit Laos wegvluchtten, maar hij keerde later terug omdat hij zijn land mee wilde helpen opbouwen.

In interviews had hij laten verstaan dat “de overheid niet alle antwoorden kan hebben en dat het middenveld ook zijn zeg moet kunnen doen”. Bovendien had hij kritiek op ongebreidelde bouwprojecten vanuit zijn bezorgdheid voor duurzame ontwikkeling.

“Natuurlijk vond hij leefmilieu belangrijk”, zegt zijn vrouw Shui Meng, “maar hij heeft nooit opgeroepen tot protest, enkel tot meer dialoog”. Ze kan nog steeds niet begrijpen waarom haar man eind 2012 ontvoerd werd.

Camerabeelden

Na wat aandringen, wil ze me meenemen naar de plek waar Sombath voor het laatst gezien is. Langs een drukke weg werd hij verplicht om te stoppen bij een politiepost.

Beelden van een bewakingscamera tonen hoe een auto hem later oppikt en met een vliegende vaart wegrijdt. Sindsdien is er geen spoor meer. De Laotiaanse overheid beweert niets met de ontvoering te maken te hebben.

“Dat blijft een mysterie”, zegt ook Jean-Marie Hospied. Hij heeft Sombath goed gekend. “Hij was zeker geen politiek activist. Misschien zit de drugsmaffia er voor iets tussen”.

Toekomst

Sombath was in elk geval erg begaan met de jeugd. “Hij wilde jongeren leren hoe ze kunnen nadenken over hun eigen toekomst en over de wetten van hun land”, zegt zijn vrouw Shui Meng.

Jean-Marie Hospied denkt dat de toekomst van Laos sterk beïnvloed zal worden door de spoorlijn die China momenteel aanlegt als deel van de Nieuwe Zijderoute. De lijn loopt van noord naar zuid, zal meer dan 1000 kilometer lang worden en moet in 2022 klaar zijn. “Dat zal het land openstellen voor producten en mensen uit de rest van de regio”, zegt Hospied. “De Chinezen willen Laos integreren in de wereldeconomie, zoveel is duidelijk”.