Landhervorming beschermt inheemse bevolking op Vanuatu

Op minder dan een uur rijden van de hoofdstad Port Vila, ligt het dorp Mangaliliu, een van de vele in het land dat bestaat uit 82 eilanden. Vanuatu telt meer dan 247.000 inwoners, die vooral leven van landbouw en visserij.

In dit dorp hebben de bewoners te kampen met een omvangrijk verlies van traditionele grond als gevolg van een overeenkomst die gesloten werd zonder hun toestemming. "Iemand uit een ander dorp heeft een stuk grond verpacht aan een investeerder", zegt chief Mormor, de dorpsoudste in Mangaliliu. "Toen hij met een bulldozer het land opkwam, heb ik geprobeerd hem tegen te houden. Samen met dorpsbewoners hebben we palmbladeren langs de weg gehangen. Dat is een teken dat iets verboden is. De zaak ligt nu bij de rechter."

De ongerepte kustlijnen van het belangrijkste eiland, Efate, trekken investeerders die geïnteresseerd zijn in de ontwikkeling van toerisme. Naar schatting 56,5 procent van het land aan de kust is inmiddels in handen van deze investeerders, voor periodes die kunnen oplopen tot 75 jaar.

Meer dan 80 procent van het land op Vanuatu is 'traditioneel land', land dat in het bezit is van families. Zij bewaren het voor de volgende generatie. Grond is inmiddels echter lucratieve handelswaar geworden voor zowel dorpsbewoners als politici. "Mensen merken dat ze opeens een auto, satellietschotel of speedboot kunnen kopen als ze hun grond voor langere tijd beschikbaar stellen aan investeerders", zegt Mormor. "Normaal gesproken duurt het jaren voordat je genoeg geld verdiend hebt om die dingen te kopen."

Er kunnen echter snel conflicten ontstaan, als bijvoorbeeld een gezinslid land verkoopt of verhuurt zonder toestemming te vragen aan de rest van de familie.

Investeerdersvertrouwen

Ralph Regenvanu, die vorig jaar december werd benoemd als nieuwe minister van land, heeft wetgeving geïntroduceerd die landeigenaren verplicht alle leden die traditioneel gezien rechten hebben op het land, toestemming te vragen voor verkoop of verpachting. Investeerders moeten eerst aankloppen bij een planningscommissie, die bepaalt of ze onderhandelingen mogen aangaan met een landeigenaar. Ook zijn twee speciale instituten opgericht die zich buigen over conflicten, voordat een rechter kan worden ingeschakeld.

Regenvanu zegt dat hiermee het vertrouwen van investeerders zal toenemen. "Ze weten nu dat ze er zeker van kunnen zijn dat ze het land op een wettige manier verkregen hebben." Hij gelooft ook dat de economische en sociale zekerheid die het land de bevolking geeft, ermee versterkt worden.

Steve Namali van de Nationale Raad van Chiefs in Port Vila, zegt dat de hervormingen een positief effect op de bewustwording van de bevolking kunnen hebben. Door het minder eenvoudig te maken grond van de hand te doen, gaan dorpsbewoners beter nadenken over de gevolgen van dergelijke deals. Als de pacht afloopt, moet vaak een compensatie betaald worden aan de pachter. Veel dorpsbewoners hebben niet de financiële middelen om bijvoorbeeld aan een investeerder de waarde te vergoeden van een toeristenresort of luxe huis.

"Mensen begrijpen niet altijd wat er op lange termijn gebeurt", zegt Joel Simo van de Melanesische Inheemse Alliantie voor Landbescherming (MILDA), een solidariteitsnetwerk. "Aan het einde van zo'n langdurige huurperiode komt het traditionele eigendomsrecht zeer waarschijnlijk niet terug. Dat individuen nu niet meer kunnen doen wat ze willen, is een goede zaak. Want er wordt overal land verkocht aan iedereen."

Armoedegrens

Internationale investeerders uit Australië, Europa en Azië hebben in de afgelopen jaren gezorgd voor groei op de vastgoedmarkt. De status van het land als belastingparadijs, hielp daar ook aan mee.
In 2012 bedroegen de buitenlandse directe investeringen 37,7 miljoen dollar, of 4,8 procent van het bruto binnenlands product. Mormor beweert dat de lokale bevolking daar weinig voordeel van heeft gehad. "We hadden gehoopt dat een uitbreiding van de toeristenindustrie zou leiden tot extra werkgelegenheid, maar we realiseren ons nu dat we een fout gemaakt hebben."

Ondanks een groei van 4 procent in de afgelopen jaren, met een piek van 8,5 procent in 2006, leeft naar schatting 40 procent van de bevolking onder de armoedegrens. Simo zegt dat het soort ontwikkeling op Vanuatu niet bijdraagt aan verhoging van de welvaart. "Bij de banen die beschikbaar komen, gaat het vaak om goedkope arbeid die mensen alleen maar dieper in de armoede storten", zegt hij.

Mormor wil het land dat in handen van investeerders is, proberen terug te krijgen voor gemeenschapsprojecten op het gebied van visserij en de productie van kokosolie. De nieuwe wetgeving kan daarbij helpen, maar die brengt ook veel bureaucratie met zich mee, realiseert hij zich. "Ik ben misschien wel dood tegen de tijd dat die projecten beginnen", lacht hij.