Landbouw knaagt al vijf eeuwen aan bodemkwaliteit

Een gezonde en vruchtbare bodem bestaat uit verschillende lagen die elk een unieke samenstelling bevatten van materiaal en nutriënten. De kwaliteit van de bodem is echter flink afgenomen sinds de mens land gebruikt om gewassen te telen.

Marijn van der Meij van de Universiteit van Wageningen ontdekte dat menselijk gedrag ertoe heeft geleid dat steeds meer van die lagen uit de bodem verdwijnen. En dat brengt de voedselzekerheid, biodiversiteit en koolstofopslag in gevaar.

Halve aarde

Ongeveer de helft van de bruikbare grond op aarde dient als landbouwgrond. En de manieren waarop aan landbouw wordt gedaan, heeft enorme impact op de bodem, zegt Van der Meij. Machines zoals ploegen zijn daar deels schuldig aan, vooral wanneer de landbouwgrond zich op een helling bevindt. “Wanneer een ploeg de bodem dan omwoelt, rolt vruchtbaar bodemmateriaal naar beneden”, zegt Van der Meij. Zo verliest de grond steeds meer bodemlagen. Die stapelen zich op onderaan de heuvel.

Vroeger zou zoiets geen groot probleem zijn geweest, omdat wortelstelsels van bomen de grond vasthielden. Maar omdat bossen moesten plaatsmaken voor akkers en steeds intensievere landbouw, werden zulke gronden ook gevoeliger voor zogenoemde ploegerosie, legt de onderzoeker uit.

Heuvelachtig Duitsland

Het onderzoek gebeurde tijdens een veldstudie in Duitsland en aan de hand van computersimulaties. Van der Meij onderzocht welke bodemlagen er in de heuvelige landbouwgrond in het studiegebied aanwezig waren en hoe oud die lagen zijn. Op basis daarvan liet hij de computer berekenen hoe de samenstelling van die grond duizenden jaren geleden was. “Ik liet de computer daarbij rekening houden met verschillende natuurlijke factoren en scenario’s, zoals droogte of juist veel regen”, zegt Van der Meij. “Bij iedere berekening simuleerde de computer intensieve landbouw in de laatste vijfhonderd jaar.”

Op die manier simuleerde Van der Meij hoe de bodem er ruim veertienduizend jaar geleden uitzag en hoe deze geleidelijk veranderde tot het jaar 2020. Lange tijd veranderden de bodemlagen in een langzaam tempo. Tot vijfhonderd jaar geleden, toen intensieve landbouw zijn opmars maakte. De computer liet zien dat vanaf dat moment de bodem snel veranderde en de variatie in bodemlagen afnam.

Dit is niet de eerste keer dat de invloed van de mens op de natuur duidelijk wordt aangetoond, zegt de onderzoeker. Hij doelt op zaken als klimaatverandering, ontbossing, watervervuiling, maar ook verstedelijking en de aanleg van infrastructuur. “Mensen passen hun omgeving in zo’n snel tempo aan, dat wetenschappers het tijdperk waarin dat gebeurt zelfs een naam hebben gegeven: het Antropoceen.